स्त्रीच्या शरीरात प्रत्येक टप्प्यावर वेगवेगळे शारीरिक व मानसिक बदल घडत असतात. किशोरवय, मातृत्व, रजोनिवृत्ती (menopause) आणि प्रौढावस्था – प्रत्येक टप्प्यावर तिच्या लैंगिक जीवनावर परिणाम होतो. विशेषतः वय वाढल्यावर काही विशिष्ट लैंगिक समस्या महिलांना त्रासदायक ठरतात. याविषयी उघडपणे बोलले जात नसले तरी, अशा अडचणींना तोंड देण्यासाठी योग्य माहिती आणि उपचार गरजेचे आहेत.
वय वाढल्यानंतर स्त्रियांमध्ये उद्भवणाऱ्या प्रमुख लैंगिक समस्या
1. योनीचा कोरडेपणा (Vaginal Dryness)
रजोनिवृत्तीनंतर इस्ट्रोजेन हार्मोनची पातळी घटते, ज्यामुळे योनीचे लुब्रिकेशन (ओलसरपणा) कमी होते. परिणामी, लैंगिक संबंधांदरम्यान दाह, वेदना आणि अस्वस्थता निर्माण होऊ शकते.
2. कामेच्छेमध्ये घट (Low Libido)
वय वाढल्यावर हार्मोनल बदलांमुळे आणि मानसिक तणावामुळे स्त्रियांमध्ये लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते. त्यामुळे नातेसंबंधांवरही परिणाम होतो.
3. संभोगाच्या वेळी वेदना (Painful Intercourse)
योनीच्या स्नायूंमध्ये कमकुवतपणा, कोरडेपणा आणि यकृत व स्नायूंमधील ताण यामुळे लैंगिक संबंध वेदनादायक वाटू शकतात.
4. योनी स्नायूंची कमकुवतता (Pelvic Floor Weakness)
गर्भधारणा, प्रसूती आणि वय यामुळे योनीच्या स्नायूंमध्ये शिथिलता येते, जे मूत्रस्रावाच्या तक्रारींसह लैंगिक समाधानावर परिणाम करते.
5. भावनिक व मानसिक अडथळे
स्वतःच्या शरीरातील बदलांबद्दल अस्वस्थता, आत्मविश्वासाची कमतरता, किंवा जोडीदाराकडून समज न मिळाल्यास मानसिक तणाव निर्माण होतो, जो लैंगिक आयुष्यावर परिणाम करतो.
या समस्या दूर करण्याचे उपाय
1. डॉक्टरांचा सल्ला घ्या
गायनॅकोलॉजिस्ट किंवा सेक्सॉलॉजिस्ट यांच्याशी उघडपणे संवाद साधा. काही समस्या हार्मोनल असतात, तर काही उपचारांद्वारे बऱ्या होतात.
2. लुब्रिकंट्स आणि मॉइश्चरायझर्स वापरा
योनी कोरडेपणासाठी बाजारात मिळणारे पाण्यावर आधारित लुब्रिकंट्स वापरले जाऊ शकतात. ते सुरक्षित असतात आणि वेदना कमी करतात.
3. केगेल व्यायाम
योनीच्या स्नायूंना बळकटी देणारा हा व्यायाम आहे. यामुळे लैंगिक अनुभव अधिक सुखद होतो आणि मूत्रस्रावाच्या तक्रारीही कमी होतात.
4. हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी (HRT)
रजोनिवृत्तीनंतर हार्मोन पातळी संतुलित करण्यासाठी डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनाखाली HRT वापरता येते. मात्र, याचे फायदे व धोके समजून घेऊनच वापरावे.
5. जोडीदाराशी संवाद साधा
लैंगिक जीवनातील बदलांबद्दल जोडीदाराशी प्रामाणिकपणे बोला. एकमेकांची समज, सहकार्य आणि मानसिक जवळीक अधिक महत्त्वाची ठरते.
6. योग, ध्यान आणि मानसिक आरोग्य
तणावमुक्त राहणे, स्वतःच्या शरीराला स्वीकारणे आणि आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी योग आणि ध्यान उपयुक्त ठरते.
समाजातली गैरसमजूत दूर करणेही गरजेचे
आपल्या समाजात वयस्क महिलांचे लैंगिक आरोग्य हा विषय अजूनही ‘टॅबू’ मानला जातो. पण लैंगिक सुख ही देखील आरोग्याची एक गरज आहे, आणि ते वयानुसार नष्ट होत नाही. त्यामुळे महिलांनीही स्वतःच्या गरजा ओळखून त्याबाबत बोलणे, माहिती घेणे आणि योग्य उपाय करणे आवश्यक आहे.
वय वाढल्यानंतरही महिलांचे लैंगिक आयुष्य संपत नाही, ते फक्त बदलतं. या बदलांना सकारात्मकपणे स्वीकारणं, योग्य उपाययोजना करणं आणि मानसिक समज वाढवणं हे सुदृढ लैंगिक आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
स्वतःच्या शरीरावर प्रेम करा, गरज असल्यास मदतीसाठी पुढे या, आणि निरोगी आयुष्य जगा.
टीप: लेखातील माहिती ही शैक्षणिक उद्देशासाठी आहे. वैयक्तिक समस्या असल्यास कृपया संबंधित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.