Sex Education: एका ‘पॅकेट’साठी लाज! कंडोम खरेदीतील संकोच तरुणांना कोणत्या मोठ्या संकटात ढकलतोय?

By Team Inside Marathi On Oct 29, 2025

कंडोम, लैंगिक आरोग्याच्या (Sexual Health) दृष्टीने सर्वात सोपा, स्वस्त आणि प्रभावी उपाय. एकाच वेळी गर्भनिरोधक म्हणून आणि लैंगिक संक्रमित रोगांपासून (STDs/STIs) संरक्षण देण्याचे दुहेरी कार्य तो करतो. तरीही, आजही भारतातील, विशेषत: तरुण वर्गामध्ये, कंडोमचा वापर खूपच कमी दिसून येतो. यामागचे एक मोठे आणि महत्त्वाचे कारण म्हणजे कंडोम खरेदी करताना किंवा तो सोबत ठेवताना वाटणारा ‘लाजरेपणा’ किंवा ‘संकोच’ (Shyness and Hesitation). हा संकोच केवळ एका व्यक्तीपुरता मर्यादित नसून, त्याचे परिणाम संपूर्ण समाजाच्या आरोग्यावर आणि भविष्यावर होत आहेत.

संकोचाची मूळ कारणे

हा लाजरेपणा अचानक आलेला नाही; तो आपल्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक वातावरणातून (Socio-cultural Environment) निर्माण झाला आहे:

लैंगिकतेवरचे मौन: भारतीय समाजात आजही लैंगिक संबंधांबद्दल मोकळेपणाने बोलणे ‘वर्जित’ (Taboo) मानले जाते. सेक्सबद्दल बोलणे किंवा कंडोम खरेदी करणे हे तुम्ही ‘बिघडलेले’ आहात, असे दर्शवते, अशी भीती तरुणांना वाटते.
दुकानदारांची नजर: कंडोम खरेदीसाठी तरुण जेव्हा मेडिकल स्टोअरवर जातात, तेव्हा दुकानदाराची किंवा इतर ग्राहकांची ‘न्याय देणारी’ (Judgmental) नजर त्यांच्यात संकोच निर्माण करते. त्यामुळे अनेक तरुण कंडोमची मागणी स्पष्टपणे करण्याऐवजी ‘चुकीचे’ पॅकेट घेऊन येतात किंवा खरेदीच टाळतात.
कुटुंबाची भीती: अनेक तरुण अजूनही कुटुंबासोबत राहतात. कंडोम सोबत ठेवल्यास किंवा तो घरात दिसल्यास पालकांना काय वाटेल, या भीतीने ते कंडोम खरेदी करणे टाळतात.

वापरामध्ये येणारी घट

या लाजरेपणामुळे अनेक तरुण कंडोम सहज उपलब्ध असूनही त्याचा वापर करत नाहीत.

गरजेच्या वेळी अनुपलब्धता: अनेक तरुण ऐनवेळी खरेदीचा संकोच टाळण्यासाठी कंडोम आधीच विकत घेऊन ठेवत नाहीत. परिणामी, जेव्हा त्यांची आवश्यकता असते, तेव्हा तो उपलब्ध नसतो आणि नाइलाजाने ते असुरक्षित लैंगिक संबंध (Unsafe Sex) ठेवतात.
गुप्तता पाळण्याची धडपड: कंडोम बॅगमध्ये किंवा खिशात ठेवणे अनेकांना अवघड वाटते, कारण तो इतरांना दिसू नये, याची त्यांना भीती असते. ही ‘गुप्तता’ पाळण्याची धडपड शेवटी कंडोमचा वापर न करण्याकडे घेऊन जाते.

गंभीर आणि दीर्घकालीन परिणाम

कंडोम वापरण्याच्या संकोचाचे परिणाम खूप गंभीर असू शकतात:

एसटीआय (STI) चा धोका: असुरक्षित संबंधांमुळे तरुण लैंगिक संक्रमित रोगांना (उदा. HIV, सिफिलीस, गोनोरिया) बळी पडतात, जे त्यांच्या दीर्घकालीन आरोग्यासाठी धोकादायक ठरते.
अवांछित गर्भधारणा (Unwanted Pregnancies): कंडोम न वापरल्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता वाढते, ज्यामुळे तरुण जोडप्यांना गर्भपात किंवा अकाली पालकत्वाची जबाबदारी स्वीकारावी लागते, ज्याचा त्यांच्या शैक्षणिक आणि व्यावसायिक आयुष्यावर नकारात्मक परिणाम होतो.
मानसिक ताण: संकोचामुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीमुळे तरुणांमध्ये सतत एक प्रकारचा ताण आणि पश्चात्तापाची भावना (Guilt) निर्माण होते.

हा लाजरेपणा दूर करण्यासाठी शिक्षण, मोकळा संवाद आणि दुकानदारांचे संवेदनशील वर्तन अत्यंत आवश्यक आहे. कंडोम खरेदी करणे हे इतर कोणत्याही वस्तू खरेदी करण्याइतकेच ‘सामान्य’ आहे, ही भावना समाजात रुजवायला हवी, जेणेकरून तरुणांना सुरक्षित आणि जबाबदार लैंगिक आयुष्यासाठी कोणतेही अडथळे येणार नाहीत.