आजच्या जगात मुलांना योग्य वेळी आणि योग्य प्रकारे लैंगिक शिक्षण देणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे. अनेक पालक या विषयावर बोलण्यास कचरतात किंवा त्यांना याची योग्य वेळ कोणती आहे, याबद्दल संभ्रम असतो. पण खरं तर, लैंगिक शिक्षण ही केवळ शारीरिक संबंधांची माहिती नाही, तर यात शरीर, भावना, संबंध, सुरक्षितता आणि जबाबदारी यांसारख्या अनेक महत्त्वाच्या गोष्टींचा समावेश असतो. त्यामुळे मुलांना त्यांच्या वाढत्या वयात टप्प्याटप्प्याने हे शिक्षण देणं गरजेचं आहे.
लैंगिक शिक्षणाची गरज काय आहे?
मुलांना लैंगिक शिक्षण देणं अनेक कारणांनी महत्त्वाचं आहे:
सुरक्षितता: मुलांना त्यांच्या शरीराची आणि खासगी भागांची माहिती असल्यास, ते गैरवर्तन ओळखू शकतात आणि मदतीसाठी आवाज उठवू शकतात. ‘चांगला स्पर्श’ आणि ‘वाईट स्पर्श’ यातील फरक त्यांना कळू शकतो.
आरोग्य: लैंगिक शिक्षणामुळे मुलांना त्यांच्या शारीरिक बदलांविषयी माहिती मिळते. मासिक पाळी, वीर्यस्खलन यांसारख्या नैसर्गिक प्रक्रियांबद्दल ते अनभिज्ञ राहत नाहीत आणि त्यामुळे त्यांना भीती वाटत नाही.
जबाबदारी: लैंगिक संबंधांची जबाबदारी, गर्भनिरोधक आणि लैंगिक आरोग्य याबद्दल माहिती मिळाल्यास, ते भविष्यात जबाबदार निर्णय घेऊ शकतात.
समानता आणि आदर: लैंगिक शिक्षणामुळे मुलांना लिंगभेद आणि लैंगिकतेबद्दल योग्य दृष्टिकोन मिळतो. ते इतरांचा आदर करायला शिकतात.
माहितीचा योग्य स्रोत: आजकाल इंटरनेट आणि मित्रमंडळींकडून मुलांना अनेकदा चुकीची किंवा अपूर्ण माहिती मिळते. योग्य लैंगिक शिक्षण मिळाल्यास त्यांना माहितीचा अधिकृत आणि विश्वसनीय स्रोत मिळतो.
कोणत्या वयात काय शिकवावं?
मुलांच्या वयोगटानुसार त्यांना लैंगिक शिक्षणाचे विविध पैलू शिकवणं महत्त्वाचं आहे:
लहान मुले (३-५ वर्षे):
या वयात मुलांना त्यांच्या शरीराच्या अवयवांची नावं शिकवा. ‘हाथ’, ‘पाय’ यांच्यासोबतच ‘गुदव्दार’ आणि ‘जननेंद्रिय’ यांसारख्या खासगी भागांचीही योग्य नावं सांगा. ‘माझं शरीर, माझे नियम’ (My body, my rules) यासारख्या साध्या संकल्पना शिकवा. त्यांना सांगा की त्यांचे खासगी भाग कोणालाही दाखवणं किंवा कोणालाही स्पर्श करू देणं गरजेचं नाही.
प्राथमिक शाळेतील मुले (६-८ वर्षे):
या वयात मुलांना मुलगा आणि मुलगी यांच्यातील शारीरिक फरक सांगा. मानवी पुनरुत्पादनाची मूलभूत माहिती द्या, जसे की बाळं आईच्या पोटात कशी वाढतात. चांगला स्पर्श आणि वाईट स्पर्श यातील फरक अधिक स्पष्टपणे समजावून सांगा. अनोळखी व्यक्तींपासून आणि वाईट हेतू असलेल्या व्यक्तींपासून सावध राहण्यास शिकवा.
मध्यम शाळेतील मुले (९-१२ वर्षे):
या वयात मुलांमध्ये शारीरिक बदल (तारुण्य) सुरू होतात. त्यांना या बदलांविषयी माहिती द्या. मासिक पाळी, वीर्यस्खलन आणि इतर शारीरिक बदलांविषयी वैज्ञानिक दृष्टिकोन द्या. लैंगिक आकर्षण आणि भावना यांविषयी हळूवारपणे बोला. सुरक्षिततेच्या नियमांचं पुनरावर्तन करा आणि सायबर सुरक्षा तसेच सोशल मीडियावर वावरताना घ्यायची काळजी याबद्दल मार्गदर्शन करा.
उच्च माध्यमिक शाळेतील मुले (१३-१८ वर्षे):
या वयात मुलांना लैंगिक संबंध, गर्भधारणा, गर्भनिरोधक आणि लैंगिक आरोग्य याबद्दल सविस्तर माहिती द्या. लैंगिक संक्रमित रोग (STIs) आणि त्यापासून बचाव कसा करायचा हे शिकवा. जबाबदार लैंगिक वर्तनाचे महत्त्व सांगा. प्रेम, जवळीक आणि संबंधांमधील आदर यावर भर द्या. कायद्यानुसार संमती (Consent) किती महत्त्वाची आहे हे समजावून सांगा.
पालकांनी काय काळजी घ्यावी?
मोकळी चर्चा: मुलांशी लैंगिक विषयांवर मोकळी आणि सहज चर्चा करा. त्यांचे प्रश्न ऐकून घ्या आणि त्यांना योग्य उत्तरं द्या.
संकोच टाळा: या विषयांवर बोलताना संकोच करू नका. तुमचा मोकळेपणा मुलांनाही आरामदायक वाटेल.
सत्य माहिती: मुलांना नेहमी सत्य आणि अचूक माहिती द्या. चुकीच्या किंवा काल्पनिक गोष्टी सांगू नका.
विश्वासार्ह वातावरण: घरात असं विश्वासार्ह वातावरण तयार करा की मुलांना काही अडचण आल्यास ते तुमच्याशी बोलू शकतील.
धैर्य ठेवा: लैंगिक शिक्षण ही एक सतत चालणारी प्रक्रिया आहे. एकाच वेळी सर्व माहिती देण्याचा प्रयत्न करू नका.
शिक्षकांची मदत घ्या: शाळेतील शिक्षक आणि समुपदेशक यांच्या मदतीनेही तुम्ही मुलांना योग्य मार्गदर्शन करू शकता.
मुलांना लैंगिक शिक्षण देण्याची कोणतीही निश्चित ‘योग्य’ वेळ नसते. खरं तर, ही प्रक्रिया त्यांच्या जन्मापासूनच सुरू होते. त्यांच्या वाढत्या वयानुसार आणि समजून घेण्याच्या क्षमतेनुसार त्यांना टप्प्याटप्प्याने योग्य माहिती देणं महत्त्वाचं आहे. लैंगिक शिक्षणामुळे मुले सुरक्षित, निरोगी आणि जबाबदार नागरिक बनण्यास मदत होते. त्यामुळे पालकांनी या महत्त्वाच्या विषयाकडे दुर्लक्ष न करता, सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवून आपल्या मुलांशी संवाद साधायला हवा.