“कंडोम वापरलं की मजाच येत नाही”, “फीलिंग कमी होतं”, “झालं की नंतर पाहू” – हे वाक्यं ऐकायला मिळणं काही नवीन नाही. लैंगिक संबंधांच्या बाबतीत तरुण पिढी अधिक मुक्त झाली आहे, पण तरीही अनेकदा कंडोमसारख्या महत्त्वाच्या संरक्षण उपायांकडे अजूनही दुर्लक्ष केलं जातं.
कंडोम वापरणं ही फक्त गर्भधारणा टाळण्यासाठी नाही, तर लैंगिक आजारांपासून संरक्षणासाठीही एक महत्त्वाची पायरी आहे. पण तरीही तरुणांमध्ये त्याचा वापर कमी होताना दिसतोय. का? यामागे नेमकं काय मानसिक, सामाजिक आणि भावनिक गणित आहे? चला, या प्रश्नावर सखोलपणे विचार करूया.
१. “फीलिंग कमी होतं!” – मुख्य कारण?
बहुतेक तरुणांचं पहिलं उत्तर हेच असतं – कंडोममुळे नैसर्गिक आनंद कमी होतो. हे खरं की कंडोममुळे थोडी संवेदना कमी होऊ शकते, पण आजच्या काळात अनेक प्रकारचे अल्ट्रा-थिन, टेक्स्चर्ड आणि हाय-सेंसिटिव्ह कंडोम उपलब्ध आहेत, जे ही समस्या दूर करतात. पण समस्या ही शारीरिक कमतरतेपेक्षा मानसिक प्रतिमा (perception) यामध्ये अधिक आहे.
२. ‘स्पॉंटेनिटी’ हरवतं – अजून एक मोठं कारण
काही तरुणांचं म्हणणं असतं की कंडोम वापरण्याचा विचार किंवा तो लावण्याची प्रक्रिया ही क्षणिक उत्साहात अडथळा आणते. पण वास्तवात थोडीशी कल्पकता आणि दोघांमध्ये समंजसता असेल, तर हे क्षण अधिक रोमँटिक होऊ शकतात. फक्त कंडोम म्हणजे “बाधा” – हे मानसिक टॅबू मोडणं गरजेचं आहे.
३. लाज वाटते, खरी गरज समजत नाही
अनेक युवकांना मेडिकलमध्ये जाऊन कंडोम मागणं लाजिरवाणं वाटतं. अजूनही हे ‘गुप्त’ गोष्ट असल्यासारखं वाटतं. शिवाय, सेक्सबाबत खुली संवादशैली नसल्यामुळे योग्य माहिती मिळत नाही. शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये लैंगिक शिक्षणाची उणीव ही यामागचं मुख्य कारण आहे.
४. जबाबदारी टाळण्याचा प्रकार
काही पुरुष कंडोम टाळतात कारण त्यांना वाटतं की गर्भनिरोधाचं काम महिलेनं करायचं. म्हणजेच ती गर्भनिरोधक गोळ्या घेईल किंवा दुसरी कोणतीही पद्धत वापरेल. यामुळे स्त्रीवर अधिक शारीरिक आणि मानसिक ताण येतो. कंडोम वापरणं ही दोघांची समान जबाबदारी असायला हवी.
५. पोर्नचा प्रभाव – चुकीचं आदर्शचित्र
अनेक तरुणांचं सेक्सबाबतचं शिक्षण पोर्नमधून होतं, आणि तिथे कंडोम वापरताना फारच क्वचित दाखवलं जातं. त्यामुळे त्यांच्या मनात कंडोम म्हणजे “मूड मारणारी गोष्ट” असा समज होतो. हा प्रभाव खोटा असून वास्तविक सेक्स आणि पोर्न यामध्ये मोठा फरक आहे.
६. “माझ्यासोबत असं होणार नाही” – असं वाटणारा आत्मविश्वास
तरुणपणी आरोग्य चांगलं असतं, सेक्स पार्टनर ‘विश्वासू’ वाटतो, त्यामुळे लैंगिक आजारांचा धोका नाकारला जातो. पण HIV, HPV, क्लॅमिडिया, गोनोरिया यांसारखे आजार फक्त एका संबंधातसुद्धा होऊ शकतात. गर्भधारणा तर नंतरचं टेन्शन आहे, पण STI हे तात्काळ परिणाम देऊ शकतात.
७. नात्यांमध्ये विश्वास आणि प्रेम – पण काही वेळा अति आत्मविश्वासही
काही वेळा कंडोम न वापरणं हे “आपण एकमेकांवर विश्वास ठेवतो” असं दाखवण्यासाठी केलं जातं. पण प्रेमामध्ये सुरक्षितता आणि जबाबदारी यांनाही तितकंच महत्त्व असतं. आपण एकमेकांवर प्रेम करतो, त्यामुळेच एकमेकांना जपणं आवश्यक आहे.
काय करता येईल?
लैंगिक शिक्षण अधिक खुलं आणि वैज्ञानिक बनवा
शाळा, कॉलेज आणि सोशल मीडियावर योग्य माहिती दिल्यास तरुणांच्या मनातील गैरसमज दूर होतील.
कंडोमबाबतचा संवाद सामान्य करा
कंडोम विकत घेणं, वापरणं यामध्ये लाज वाटू नये. ती आरोग्यविषयक गोष्ट आहे, गैरवर्तन नाही.
रोमँटिक दृष्टिकोन बदला
कंडोम म्हणजे थांबा नव्हे, तर सुरक्षेचा आत्मविश्वास. कंडोम लावण्याची प्रक्रिया देखील ‘पार्ट ऑफ फन’ बनू शकते.
पुरुषांनी पुढाकार घ्या
गर्भनिरोधासाठी स्त्रीच जबाबदार हे चुकीचं. पुरुषांनीही पुढाकार घेऊन कंडोमचा वापर केला पाहिजे.
कंडोम ही एक छोटीशी गोष्ट आहे, पण तिचा परिणाम खूप मोठा असतो. ‘फीलिंग कमी होतं’ हे कारण आहे, पण त्यामागे खूप खोल मानसिकता, समाजातील विचारसरणी, शिक्षणाची कमतरता आणि संवादाचा अभाव आहे.
तरुणांनी खुल्या मनाने, जबाबदारीने आणि परिपक्वतेने विचार करून निर्णय घेतला पाहिजे. कारण एक छोटा निर्णय – कंडोम वापरण्याचा – तुमचं आणि तुमच्या पार्टनरचं आरोग्य, भविष्य आणि आयुष्य सुरक्षित करू शकतो.