लैंगिक संबंध सुरक्षित आणि जबाबदारीने ठेवणे हे प्रत्येक प्रौढ व्यक्तीचं कर्तव्य आहे. गर्भनिरोधक म्हणून कंडोम ही सर्वात सामान्य आणि सहज उपलब्ध पद्धत असली, तरी अनेक जोडपी याच्या वापरात अडथळा, अस्वस्थता किंवा तणाव अनुभवतात. अशा वेळी एक प्रश्न उभा राहतो — कंडोमशिवाय गर्भनिरोधक उपाय शक्य आहेत का? आणि ते कितपत सुरक्षित आहेत?
होय, नैसर्गिक पद्धतींचा योग्य वापर केल्यास कंडोमचा पर्याय नक्कीच मिळू शकतो. मात्र, या पद्धती जबाबदारीने आणि शिस्तबद्धपणे वापरणे अत्यंत गरजेचे आहे.
नैसर्गिक गर्भनिरोधक पद्धती म्हणजे काय?
नैसर्गिक गर्भनिरोधक पद्धती म्हणजे कोणतेही बाह्य साधन (कंडोम, गोळ्या, उपकरणे) न वापरता स्त्रीच्या शरीरातील नैसर्गिक चक्रांचा अभ्यास करून गर्भधारणा टाळण्याची पद्धत. या पद्धती मुख्यतः स्त्रीचा मासिक पाळीचा कालावधी, अंडोत्सर्जन आणि शरीरातील लक्षणांवर आधारलेली असतात.
प्रमुख नैसर्गिक पद्धती
1. कॅलेंडर पद्धत (Calendar Method)
-
स्त्रीच्या मासिक पाळीचा नियमित चक्र (28-32 दिवसांचे) असेल, तर त्यामध्ये अंडोत्सर्जनाचा काळ साधारणतः ११व्या ते १८व्या दिवसांदरम्यान असतो.
-
या दिवसांमध्ये लैंगिक संबंध टाळल्यास गर्भधारणा होण्याचा धोका कमी होतो.
2. बेसल बॉडी टेम्परेचर पद्धत (BBT Method)
-
झोपेतून उठल्यावर शरीराचे तापमान दररोज नोंदवायचे.
-
अंडोत्सर्जनाच्या आधी तापमान थोडं कमी आणि नंतर थोडं वाढलेलं असतं.
-
हे बदल ओळखून निष्फळ दिवस निश्चित करता येतात.
3. सेर्व्हिकल म्युकस निरीक्षण (Cervical Mucus Method)
-
योनीमधून येणाऱ्या स्रावाच्या चिकटपणावरून निष्फळ व फलदायी दिवस ओळखले जातात.
-
अंडोत्सर्जनाच्या सुमारास स्राव अधिक लवचिक व पारदर्शक असतो.
4. लॅक्टेशनल अमेनोरिया पद्धत (LAM)
-
स्तनपान चालू असलेल्या स्त्रियांमध्ये काही काळ नैसर्गिक गर्भनिरोधक प्रभाव असतो.
-
मात्र, ही पद्धत केवळ बाळ जन्मल्यानंतर ६ महिन्यांपर्यंत आणि विशिष्ट अटींमध्येच प्रभावी असते.
5. विचारपूर्वक संभोग (Withdrawal / Coitus Interruptus)
-
पुरुषाने वीर्य स्खलन करण्यापूर्वी लिंग योनीबाहेर काढणे.
-
ही पद्धत अत्यंत अस्थिर आणि धोकेदायक मानली जाते, कारण थोडंसं वीर्य आधीही बाहेर पडू शकतं.
जोखीम व मर्यादा
-
नैसर्गिक पद्धतींची यशस्विता सरासरी 76% – 88% इतकी असते, म्हणजेच यामध्ये गर्भधारणेची शक्यता अधिक असते.
-
पाळीचे चक्र अनियमित असेल, तर अंडोत्सर्जन ओळखणे कठीण जाते.
-
दररोज निरीक्षण, नोंद, आणि संवाद आवश्यक असतो.
-
काही पद्धती (जसे withdrawal) मानसिक तणाव निर्माण करू शकतात.
कंडोमपासून सुटका हवी, पण जोखीम नको? मग काय कराल?
जर तुम्ही नैसर्गिक पद्धती वापरण्याचा विचार करत असाल, तर खालील गोष्टी लक्षात घ्या:
-
शिकून वापरा — पद्धतींचे प्रशिक्षण घ्या किंवा कौटुंबिक नियोजन केंद्रांमध्ये मार्गदर्शन घ्या.
-
संवाद ठेवा — दोघांमध्ये पारदर्शक आणि नियमित संवाद असावा.
-
गर्भधारणेचा धोका स्वीकारायचा की नाही, ठरवा — नैसर्गिक पद्धतींची यशस्विता १००% नाही, याची जाणीव असावी.
-
संभाव्य दिवसांमध्ये वैकल्पिक उपाय वापरा — अंडोत्सर्जनाच्या काळात कंडोम वापरणे, किंवा लैंगिक संबंध टाळणे हा पर्याय ठेवा.
कंडोमपासून सुटका हवी, ही इच्छा समजण्यासारखी आहे — पण तिचा अर्थ “बेबंद” लैंगिक संबंध असा नसावा. नैसर्गिक गर्भनिरोधक पद्धती या सुरक्षित, साइड इफेक्ट-फ्री आणि आत्मनियंत्रणावर आधारित असल्या तरी त्या अचूक पद्धतीने वापरणे अत्यावश्यक आहे. योग्य माहिती, जोडीदाराशी समजूतदारपणा, आणि वैद्यकीय मार्गदर्शन यामुळेच या पद्धती यशस्वी ठरतात.
“सुटका” हवी असेल, तर ती जबाबदारीनं आणि शास्त्रशुद्ध पद्धतीनेच हवी — कारण आरोग्य, गर्भधारणा आणि संबंध यांचा ताळमेळ राखणे हाच खरा परिपक्वपणा आहे.