संभोग हा शारीरिक आणि मानसिक समाधान देणारा अनुभव असावा अशी सर्वांची अपेक्षा असते. मात्र अनेक महिलांसाठी हा अनुभव सुखद न ठरता वेदनादायक ठरतो. संभोग करताना योनीत वेदना जाणवणं ही एक सामान्य पण दुर्लक्षित समस्या आहे. वैद्यकीय भाषेत या स्थितीला “डायस्परेनिया” (Dyspareunia) असं म्हणतात. या वेदना तात्पुरत्या किंवा कायम स्वरुपाच्या असू शकतात. या त्रासामुळे स्त्रीच्या लैंगिक, वैवाहिक आणि मानसिक आयुष्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. या लेखातून आपण या समस्येची कारणं, डॉक्टरांचं मत आणि उपाय याबाबत सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
संभोगाच्या वेळी वेदना होण्याची प्रमुख कारणं
१. योनी सुकटपणा (Vaginal Dryness):
योनी भाग ओलसर नसेल तर संभोग करताना घर्षण वाढते आणि त्यामुळे वेदना होतात. रजोनिवृत्ती, स्तनपान, तणाव, काही हार्मोन्सचे बदल, अँटीडिप्रेसंट्ससारखी औषधं हे सर्व कारणीभूत ठरू शकतात.
२. योनीमार्गाचे संसर्ग आणि सूज:
यीस्ट इन्फेक्शन, बॅक्टेरियल वेजिनोसिस किंवा लैंगिक संसर्ग (STDs) झाल्यास योनीत सूज, खाज, जळजळ आणि वेदना होतात. उपचार न घेतल्यास त्रास अधिक वाढतो.
३. वैगिनिस्मस (Vaginismus):
ही एक स्थिती आहे जिथे संभोगाच्या वेळी योनीभोवतीच्या मांसपेशी अनैच्छिकपणे आकुंचन पावतात. त्यामुळे संभोग शक्यच होत नाही किंवा खूप वेदनादायक होतो. यामागे मानसिक कारणे, लाज, भीती, पूर्वीचे वाईट अनुभव असू शकतात.
४. शारीरिक अडथळे किंवा दोष:
जन्मतःच योनी अरुंद असणे, गर्भाशयाच्या आजारांमुळे बदललेली रचना, ओव्हरियन सिस्ट किंवा एंडोमेट्रिओसिस यासारखे विकारही संभोगात वेदना निर्माण करू शकतात.
५. प्रसूती किंवा शस्त्रक्रियेनंतरचे बदल:
प्रसवीनंतर योनी भागावर टाके घेतले गेले असल्यास, किंवा गर्भाशय काढण्याची शस्त्रक्रिया झाली असल्यास, तेथील ऊती जखमी किंवा संवेदनशील होतात आणि त्यामुळे संभोगात त्रास होऊ शकतो.
मानसिक आणि भावनिक कारणं
संभोगात वेदना फक्त शारीरिक कारणांनी होत नाहीत. मानसिक आणि भावनिक कारणांचाही मोठा वाटा असतो. लैंगिकतेबद्दल नकारात्मक दृष्टिकोन, लैंगिक शिक्षणाचा अभाव, आधीचा लैंगिक अत्याचार, वैवाहिक ताणतणाव, आत्मविश्वासाचा अभाव किंवा लैंगिक आकर्षणाचा अभाव या सगळ्याचा प्रभाव योनीत वेदनांवर होतो.
डॉक्टरांचं मत
स्त्रीरोगतज्ज्ञांच्या मते, ही एक गंभीर पण पूर्णपणे उपचारयोग्य समस्या आहे. अनेक महिला लाज, गैरसमज आणि समाजाच्या दडपणामुळे डॉक्टरांशी बोलत नाहीत. त्यामुळे समस्या बळावत जाते. वेळेत निदान झाल्यास आणि योग्य उपचार घेतल्यास वेदना दूर होऊ शकतात.
डॉ. स्नेहा कुलकर्णी सांगतात, “संभोगात वेदना जाणवणं ही सामान्य गोष्ट नाही. जर एखाद्या महिलेला वारंवार वेदना जाणवत असतील, तर ती गोष्ट दुर्लक्षित न करता डॉक्टरांचा सल्ला घेणं गरजेचं आहे. शारीरिक तपासणी, सोनोग्राफी, संसर्गाची चाचणी आणि मानसिक आरोग्य मूल्यमापनाद्वारे मूळ कारण शोधून त्यावर उपचार केले जातात.”
उपचार व उपाय
वैद्यकीय तपासणी:
शारीरिक समस्या किंवा संसर्ग असल्यास त्यावर तातडीने उपचार मिळतो. अँटीबायोटिक, अँटीफंगल औषधं किंवा हार्मोनल थेरपी उपयुक्त ठरते.
स्नेहकांचा वापर (Lubricants):
योनी कोरडी असल्यास ल्युब्रिकंट वापरणं वेदना टाळण्यासाठी महत्त्वाचं ठरतं. वॉटर-बेस्ड स्नेहक वापरणं अधिक सुरक्षित आहे.
थेरपी किंवा समुपदेशन:
मानसिक कारण असल्यास समुपदेशक, थेरपिस्ट किंवा जोडप्यांसाठी समुपदेशन फायदेशीर ठरू शकतं.
योग व ध्यान:
तणाव आणि मानसिक अस्वस्थता दूर करण्यासाठी योग, ध्यान, श्वसन तंत्रांचा उपयोग करता येतो.
जोडीदाराशी संवाद:
समस्या लक्षात आली की जोडीदाराशी मोकळेपणाने बोलणं अत्यंत आवश्यक आहे. त्याचा समजूतदारपणा आणि आधार उपचारात मदत करतो.
संभोगाच्या वेळी वेदना जाणवणं ही कोणत्याही महिलेसाठी त्रासदायक गोष्ट आहे. ही केवळ शारीरिक समस्या नसून तिचे मानसिक, सामाजिक आणि वैवाहिक आयुष्यावरही परिणाम होतात. त्यामुळे या समस्येकडे गांभीर्याने पाहून वेळेत उपचार घेणं गरजेचं आहे. आज अनेक पर्याय उपलब्ध असून, योग्य सल्ला आणि मार्गदर्शन घेतल्यास महिलांनी पुन्हा आनंददायी लैंगिक आयुष्य जगणं शक्य आहे.
सूचना: वरील माहिती ही शैक्षणिक आणि जनजागृतीच्या हेतूने देण्यात आलेली आहे. वेदना किंवा समस्या असल्यास कृपया स्त्रीरोग तज्ज्ञांचा वैयक्तिक सल्ला घ्या.