गैरसमज दूर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, विशेषतः लैंगिक आरोग्याशी संबंधित विषयांमध्ये. ‘हायमेन’ आणि ‘व्हर्जिनिटी’ (कौमार्य) या संकल्पनांबद्दल समाजात अनेक चुकीच्या कल्पना रुजलेल्या आहेत, ज्यामुळे स्त्रियांच्या जीवनावर नकारात्मक परिणाम होतो.
हायमेन म्हणजे काय?
हायमेन (Hymen) हा योनीमार्गाच्या मुखाशी असलेला एक पातळ पडदा किंवा ऊतीचा तुकडा आहे. तो पूर्णपणे योनीमार्ग बंद करत नाही, तर त्यात एक किंवा अधिक छोटी छिद्रे असतात ज्यामुळे मासिक पाळीचा रक्तस्राव बाहेर पडू शकतो. हायमेनची रचना प्रत्येक स्त्रीमध्ये वेगळी असू शकते. काही स्त्रियांना तो अर्धचंद्राकृती असतो, काहींना गोलाकार असतो, तर काहींमध्ये तो खूपच लहान किंवा जवळपास नसतो.
हायमेन ‘फाटणं’ म्हणजे संभोग झाला का? गैरसमज दूर करा
हाच सर्वात मोठा आणि हानिकारक गैरसमज आहे. हायमेन फाटणे किंवा ते ‘नसणे’ याचा अर्थ असा होत नाही की त्या स्त्रीने लैंगिक संभोग केला आहे. हायमेन लवचिक आणि नाजूक असतो, आणि तो अनेक कारणांमुळे ‘फाटू’ शकतो किंवा त्यात बदल होऊ शकतात, ज्यांचा लैंगिक संबंदांशी काहीही संबंध नसतो.
हायमेनमध्ये बदल होण्याची कारणे:
शारीरिक हालचाली: कठोर व्यायाम, सायकलिंग, घोडेस्वारी, जिम्नॅस्टिक्स, डान्स किंवा इतर कोणत्याही तीव्र शारीरिक हालचालीमुळे हायमेनवर ताण येऊ शकतो आणि तो फाटू शकतो.
टॅम्पॉनचा वापर: मासिक पाळीदरम्यान टॅम्पॉन वापरल्याने हायमेनला ताण येऊ शकतो किंवा तो फाटू शकतो. अनेक तरुण मुली आणि महिला टॅम्पॉन वापरतात, आणि हे पूर्णपणे सामान्य आहे.
वैद्यकीय तपासणी: काहीवेळा डॉक्टरांकडून योनीमार्गाची तपासणी करताना (विशेषतः लहान मुलींच्या बाबतीत) नकळतपणे हायमेनला इजा होऊ शकते.
नैसर्गिकरित्या पातळ किंवा लवचिक नसणे: काही स्त्रियांचा हायमेन जन्मापासूनच खूप पातळ किंवा लवचिक नसतो, ज्यामुळे तो सहजपणे फाटतो. याउलट, काही स्त्रियांचा हायमेन खूप लवचिक असतो आणि संभोगानंतरही तो ‘अखंड’ राहू शकतो.
जन्मजात रचना: काही स्त्रियांमध्ये हायमेन जन्मापासूनच खूप लहान किंवा अक्षरशः नसतोच. ही पूर्णपणे नैसर्गिक बाब आहे.
याचा अर्थ असा की, जर एखाद्या स्त्रीचा हायमेन फाटलेला असेल किंवा तो अस्तित्वात नसेल, तर याचा अर्थ तिने संभोग केला आहे असे मानणे पूर्णपणे चुकीचे आणि अवैज्ञानिक आहे.
‘व्हर्जिनिटी’ किंवा ‘कौमार्य’ म्हणजे काय?
व्हर्जिनिटी किंवा कौमार्य ही एक सामाजिक आणि सांस्कृतिक संकल्पना आहे, जैविक नाही. पारंपारिकपणे, योनीमार्गातून पहिल्यांदा लैंगिक संभोग केल्यावर कौमार्य ‘हरवते’ असे मानले जाते. ‘हायमेन अखंड असणे’ हे कौमार्याचे लक्षण मानले जाते. पण, वर नमूद केल्याप्रमाणे, हायमेन आणि कौमार्य यांचा थेट संबंध नाही.
या गैरसमजाचे दुष्परिणाम:
लैंगिक शिक्षणाचा अभाव: हायमेनच्या चुकीच्या समजामुळे स्त्रियांच्या लैंगिक आरोग्याविषयी योग्य माहिती मिळत नाही.
स्त्रियांना दोष देणे: ‘फाटलेल्या हायमेन’मुळे अनेक स्त्रियांना, विशेषतः तरुणींना, समाजात किंवा कुटुंबात चुकीचे ठरवले जाते आणि त्यांना अपमानास्पद वागणूक दिली जाते, जरी त्यांनी संभोग केला नसला तरी.
मानसिक आघात: या चुकीच्या विचारसरणीमुळे स्त्रियांना अनावश्यक ताण, चिंता आणि मानसिक आघात सहन करावा लागतो. त्यांच्या आत्मविश्वासावरही परिणाम होतो.
शारीरिक वेदनांचा गैरसमज: पहिल्या संभोगावेळी हायमेन फाटल्यामुळे रक्त येते किंवा वेदना होतात, हा देखील एक सामान्य गैरसमज आहे. काही स्त्रियांना पहिल्या संभोगावेळी थोडी अस्वस्थता किंवा हलका रक्तस्राव होऊ शकतो, परंतु तो नेहमीच हायमेन फाटल्यामुळे असतो असे नाही. उत्तेजित नसणे, पुरेसे स्नेहक नसणे (lubrication) किंवा ताण यामुळेही वेदना होऊ शकतात.
काय करणे आवश्यक आहे?
जागरूकता वाढवणे: हायमेन आणि व्हर्जिनिटी याबद्दलची शास्त्रीय आणि योग्य माहिती शाळा, कुटुंबे आणि समाजात पोहोचवणे आवश्यक आहे.
लैंगिक शिक्षण: लैंगिक शिक्षण अभ्यासक्रमात हे गैरसमज दूर करणारे आणि वैज्ञानिक माहिती देणारे घटक समाविष्ट करणे महत्त्वाचे आहे.
स्त्री-पुरुष समानतेचा दृष्टिकोन: कौमार्याची संकल्पना स्त्रियांच्या बाबतीतच का तपासली जाते आणि पुरुषांच्या बाबतीत नाही, यावर प्रश्न विचारणे आवश्यक आहे. कौमार्याची संकल्पना स्त्री-पुरुष समानतेच्या विरोधात आहे.
संवादाला प्रोत्साहन: पालक आणि मुलांमध्ये लैंगिकतेबद्दल मोकळेपणाने संवाद साधण्याचे वातावरण निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे.
हायमेनची स्थिती ही स्त्रीच्या लैंगिक इतिहासाची किंवा ‘कौमार्याची’ खूण नाही. ‘हायमेन फाटणे म्हणजे संभोग झाला’ हा एक जुनाट आणि हानिकारक गैरसमज आहे, जो आता दूर करण्याची वेळ आली आहे. स्त्रीच्या लैंगिकतेचा आदर करणे आणि वैज्ञानिक माहितीच्या आधारे गैरसमज दूर करणे हे निरोगी आणि समान समाजासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. लैंगिक आरोग्य आणि व्यक्तिमत्त्वाचा आदर यावर लक्ष केंद्रित करणे अधिक महत्त्वाचे आहे.