पुरुषांच्या शुक्राणूंच्या संख्येवर परिणाम करणारे आजारांबद्धल माहिती आहे का?

पुरुषांच्या शुक्राणूंच्या संख्येत घट होणे (low sperm count) ही सध्या वाढती समस्या बनत चालली आहे. यामागे अनेक शारीरिक, मानसिक, हार्मोनल व जीवनशैलीतील कारणं असू शकतात. यामध्ये काही आजार/विकार असे आहेत जे थेट शुक्राणूंच्या संख्येवर आणि गुणवत्तेवर परिणाम करतात.

शुक्राणूंच्या संख्येवर परिणाम करणारे प्रमुख आजार

१. व्हेरिकोसिल (Varicocele):

• पुरुषाच्या अंडकोषातील शिरांमध्ये सूज येते.

• ही स्थिती शुक्राणूंच्या तापमानात बदल घडवते आणि त्यांची निर्मिती कमी करते.

• सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक.

२. हार्मोनल असंतुलन:

• पिट्युटरी ग्रंथी, थायरॉईड किंवा टेस्टोस्टेरोन हार्मोनच्या गडबडीमुळे शुक्राणूंची संख्या व गुणवत्ता कमी होऊ शकते.

३. संक्रमण (Infections):

• मल्ल्यारे संक्रमण (STIs), ट्युबरक्युलोसिस (TB), मंप्स (mumps) यांसारख्या आजारांमुळे अंडकोषाचे नुकसान होते.

• काही वेळा अंडवाहिन्या अडवल्या जातात.

४. अंडकोषाला इजा (Testicular Injury):

• खेळताना, अपघातात किंवा ऑपरेशनमुळे अंडकोषाला इजा झाली असेल, तर शुक्राणूंची निर्मिती प्रभावित होते.

५. क्रिप्टोऑर्किडिझम (Undescended Testicles):

• काही पुरुषांमध्ये जन्मत:च अंडकोष योग्य स्थितीत नसतो, त्यामुळे शुक्राणूंची निर्मिती कमी होते.

६. हिव/एड्स आणि काही औषधोपचार:

• HIV, chemotherapy, radiation therapy हे शुक्राणू नष्ट करू शकतात किंवा संख्या कमी करतात.

७. अति तणाव आणि डिप्रेशन:

• मानसिक तणाव हार्मोन्सवर परिणाम करतो, ज्यामुळे शुक्राणूंच्या गुणवत्तेवर व संख्येवर परिणाम होतो.

उपाय आणि प्रतिबंधक उपाययोजना

१. वैद्यकीय उपचार:

• व्हेरिकोसिलसाठी शस्त्रक्रिया (Varicocelectomy)

• हार्मोनल थेरपी (Testosterone replacement therapy – वैद्यकीय सल्ल्यानुसार)

• संक्रमणासाठी अँटीबायोटिक्स

• फर्टिलिटी स्पेशलिस्टकडून तपासणी व उपचार

२. आहार व जीवनशैली सुधारणा:

• झिंक, व्हिटॅमिन C, E, फोलिक अ‍ॅसिड आणि सेलेनियम युक्त आहार.

• अंडी, बदाम, बीट, केळी, टॉमेटो, हिरव्या भाज्या यांचा समावेश.

• धूम्रपान, मद्यपान, ड्रग्स टाळा.

३. नियमित व्यायाम आणि वजन नियंत्रण:

• जास्त चरबी टेस्टोस्टेरोनच्या पातळीत अडथळा निर्माण करते.

• व्यायामामुळे रक्ताभिसरण सुधारतो आणि हार्मोनल संतुलन राखलं जातं.

४. उष्णतेपासून संरक्षण:

• लैपटॉप गोदेत न ठेवणे

• अंडकोषाला थेट उष्णता लागू न देणे (hot water baths, sauna टाळा)

• घट्ट अंतर्वस्त्रांऐवजी breathable कपडे वापरणे

५. मानसिक स्वास्थ्य सांभाळा:

• ध्यान, योग आणि तणावमुक्त राहणं उपयुक्त.

• आवश्यकता भासल्यास मानसोपचारतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.

शुक्राणूंची संख्या कमी होणे ही निराशाजनक असली तरी ती सुधारणारी स्थिती आहे, बशर्ते योग्य वेळी कारण ओळखून उपचार घेतले गेले. शरीर, मन आणि जीवनशैली या तीनही गोष्टी संतुलित ठेवल्यास पुरुषांची फर्टिलिटी दीर्घकाळ टिकू शकते.