लग्नाला अनेक वर्षे झाली, तरी घरात पाळणा हलण्याची प्रतीक्षा कायम आहे? मित्र-मैत्रिणींच्या घरी लहान बाळं पाहून तुमच्या मनातही हुरहूर दाटून येते? अनेक प्रयत्न करूनही गर्भधारणा होत नसेल, तर यामागे केवळ शारीरिक कारणेच नव्हे, तर काही ‘रहस्यमयी’ कारणेही असू शकतात, ज्यांच्याकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले जाते. चला तर मग जाणून घेऊया अशा काही कारणांविषयी:
1. वाढलेले वय (Increased Age):
आजकाल करिअर आणि इतर जबाबदाऱ्यांमुळे अनेक जोडपी मूल जन्माला घालण्याचा निर्णय उशिरा घेतात. महिलांसाठी वयाचा fertility वर खूप मोठा परिणाम होतो. 30 वर्षांनंतर प्रजनन क्षमता हळूहळू कमी होऊ लागते आणि 35 वर्षांनंतर ती अधिक वेगाने घटते. पुरुषांमध्येही वयानुसार शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्या कमी होऊ शकते. त्यामुळे, उशिरा प्रयत्न करणे हे गर्भधारणेत विलंब होण्याचे एक महत्त्वाचे कारण असू शकते.
2. अनियमित मासिक पाळी आणि ओव्हुलेशन समस्या (Irregular Periods and Ovulation Issues):
गर्भधारणेसाठी नियमित ओव्हुलेशन (अंडोत्सर्ग) अत्यंत आवश्यक आहे. अनियमित मासिक पाळी असलेल्या महिलांना ओव्हुलेशनचा अचूक काळ ओळखणे कठीण होते. पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS), थायरॉईड समस्या, उच्च प्रोलॅक्टिनची पातळी किंवा अकाली अंडाशय निकामी होणे (Premature Ovarian Insufficiency – POI) यांसारख्या कारणांमुळे ओव्हुलेशनमध्ये अडथळा येऊ शकतो.
3. एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis):
एंडोमेट्रिओसिसमध्ये गर्भाशयाच्या आतल्या थरातील पेशी गर्भाशयाच्या बाहेर वाढू लागतात. यामुळे अंडाशय, फॅलोपियन ट्यूब आणि इतर श्रोणि अवयवांवर सूज आणि चट्टे येऊ शकतात, ज्यामुळे गर्भधारणा होण्यास अडथळा निर्माण होऊ शकतो. अनेक महिलांना याची लक्षणे लवकर लक्षात येत नाहीत आणि त्यामुळे निदान उशिरा होते.
4. फॅलोपियन ट्यूबमधील अडथळे (Fallopian Tube Blockage):
अंड्याला शुक्राणूंपर्यंत पोहोचवण्यासाठी फॅलोपियन ट्यूब निरोगी आणि मोकळ्या असणे आवश्यक आहे. पूर्वी झालेले संक्रमण, शस्त्रक्रिया किंवा एंडोमेट्रिओसिसमुळे फॅलोपियन ट्यूबमध्ये अडथळे निर्माण होऊ शकतात, ज्यामुळे नैसर्गिकरित्या गर्भधारणा होणे कठीण होते.
5. पुरुषांमधील शुक्राणूंची समस्या (Male Factor Infertility):
गर्भधारणेत केवळ महिलेचीच नाही, तर पुरुषांच्या आरोग्याचीही महत्त्वाची भूमिका असते. शुक्राणूंची कमी संख्या (Low Sperm Count), शुक्राणूंची कमी गुणवत्ता (Poor Sperm Motility and Morphology) किंवा शुक्राणू तयार न होणे यांसारख्या समस्यांमुळे गर्भधारणा होण्यास अडथळा येऊ शकतो. अनेकदा या समस्यांची तपासणी वेळेवर केली जात नाही.
6. अनहेल्दी जीवनशैली (Unhealthy Lifestyle):
धुम्रपान, मद्यपान, अति लठ्ठपणा किंवा जास्त बारीक असणे, असंतुलित आहार आणि व्यायामाचा अभाव यांसारख्या अनहेल्दी जीवनशैलीचा स्त्री आणि पुरुष दोघांच्याही प्रजनन क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
7. ताण आणि मानसिक दबाव (Stress and Psychological Factors):
दीर्घकाळ चाललेला ताण आणि मानसिक दबाव हार्मोन्सच्या कार्यावर परिणाम करू शकतो, ज्यामुळे ओव्हुलेशन आणि शुक्राणूंच्या निर्मितीमध्ये अडथळा येऊ शकतो. गर्भधारणेच्या प्रयत्नांमधील अपयशामुळे येणारा ताण परिस्थिती अधिक बिकट करू शकतो.
8. काही अज्ञात वैद्यकीय कारणे (Unexplained Infertility):
अनेकदा सर्व तपासण्या सामान्य असूनही गर्भधारणा होत नाही. या स्थितीला ‘अज्ञात वंध्यत्व’ (Unexplained Infertility) म्हणतात. यामागे काही सूक्ष्म जैविक किंवा रोगप्रतिकारशक्ती संबंधित कारणे असू शकतात, जी सध्याच्या वैद्यकीय चाचण्यांमध्ये पकडली जात नाहीत.
9. लैंगिक संबंधांची वारंवारता आणि वेळ (Frequency and Timing of Intercourse):
गर्भधारणेसाठी योग्य वेळी आणि योग्य वारंवारतेने लैंगिक संबंध ठेवणे महत्त्वाचे आहे. ओव्हुलेशनच्या आसपास नियमितपणे संबंध न ठेवल्यास गर्भधारणेची शक्यता कमी होते. अनेक जोडप्यांना ओव्हुलेशनचा अचूक काळ माहीत नसतो किंवा ते वेळेच्या अभावामुळे पुरेसा वेळ देत नाहीत.
10. आनुवंशिक कारणे (Genetic Factors):
काही आनुवंशिक समस्या स्त्री आणि पुरुष दोघांच्याही प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करू शकतात. जर कुटुंबात वंध्यत्वाची समस्या असेल, तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.
काय करावे?
जर लग्नाला अनेक वर्षे झाली असूनही गर्भधारणा होत नसेल, तर निराश होऊ नका. आधुनिक वैद्यकीय विज्ञानात यावर अनेक उपाय उपलब्ध आहेत. स्त्रीरोग तज्ज्ञ आणि वंध्यत्व निवारण तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. ते तुमच्या आणि तुमच्या जोडीदाराच्या आवश्यक तपासण्या करून योग्य निदान करू शकतील आणि तुम्हाला योग्य मार्गदर्शन करू शकतील.
या ‘रहस्यमयी’ कारणांवर वेळीच लक्ष दिल्यास आणि योग्य उपचार घेतल्यास अनेक जोडप्यांना मातृत्व आणि पितृत्व सुख मिळू शकते. त्यामुळे, प्रयत्न करत राहा आणि तज्ञांची मदत घ्यायला अजिबात संकोच करू नका.