संभोग (Intercourse) ही एक नैसर्गिक आणि आनंददायी क्रिया आहे, जी जोडप्यांमधील जवळीक वाढवते. पण जेव्हा संभोग करताना वेदना (Pain) होते, तेव्हा तो अनुभव खूप त्रासदायक आणि निराशाजनक ठरू शकतो. या स्थितीला डिस्पेरूनिया (Dyspareunia) असे म्हणतात. संभोगादरम्यान किंवा त्यानंतर वेदना होण्याची अनेक कारणे असू शकतात, जी शारीरिक किंवा मानसिक स्वरूपाची असू शकतात. या वेदनांमुळे लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते आणि नातेसंबंधांवरही नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
जर तुम्हाला संभोग करताना वारंवार वेदना होत असतील, तर त्याची कारणे समजून घेणे आणि त्यावर उपाय शोधणे महत्त्वाचे आहे. चला, संभोगादरम्यान वेदना होण्याची ‘५’ प्रमुख कारणे आणि त्यावर काही सामान्य उपाय जाणून घेऊया.
१. नैसर्गिक स्नेहकाचा अभाव (Lack of Natural Lubrication)
योनीमार्गात पुरेसे नैसर्गिक स्नेहक (Lubrication) नसणे हे संभोगादरम्यान वेदना होण्याचे सर्वात सामान्य कारण आहे. कोरडेपणामुळे घर्षण वाढते, ज्यामुळे वेदना आणि अस्वस्थता येते.
कारणे:
पुरेशी उत्तेजना नसणे: संभोगापूर्वी पुरेशी लैंगिक उत्तेजना (Foreplay) नसणे.
हार्मोन्सचे बदल: रजोनिवृत्ती (Menopause), स्तनपान (Breastfeeding), गर्भनिरोधक गोळ्या (OCPs) किंवा इतर हार्मोनल बदलांमुळे इस्ट्रोजेनची पातळी कमी होणे.
काही औषधे: अँटीडिप्रेसंट्स, अँटीहिस्टामाइन्स, रक्तदाबाची औषधे इत्यादी.
ताण आणि चिंता (Stress and Anxiety): मानसिक ताणामुळे नैसर्गिक स्नेहक कमी होऊ शकते.
उपाय:
संभोगापूर्वी पुरेसा फोरप्ले करा.
पाण्याच्या किंवा सिलिकॉन-आधारित ल्युब्रिकंट्सचा (Lubricants) वापर करा.
हार्मोन्सच्या असंतुलनावर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
२. योनीमार्गातील संसर्ग किंवा दाह (Vaginal Infections or Inflammation)
योनीमार्गातील संसर्ग (Infections) किंवा दाह (Inflammation) हे देखील संभोगादरम्यान वेदना होण्याचे एक प्रमुख कारण आहे. संसर्गामुळे योनीमार्गात सूज, खाज सुटणे किंवा जळजळ होते, ज्यामुळे संभोग वेदनादायक ठरतो.
कारण:
यीस्ट इन्फेक्शन (Yeast Infection): कॅन्डिडा बुरशीमुळे होणारा संसर्ग.
बॅक्टेरियल व्हजायनोसिस (Bacterial Vaginosis – BV): योनीमार्गातील बॅक्टेरियाचे संतुलन बिघडल्यामुळे.
ट्रायकोमोनियासिस (Trichomoniasis): लैंगिक संक्रमित संसर्ग (STI).
व्हजायनायटिस (Vaginitis): योनीमार्गाचा दाह.
उपाय:
यासाठी त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. संसर्गावर अँटीफंगल किंवा अँटीबायोटिक औषधे दिली जातात.
स्वच्छतेची काळजी घ्या.
३. एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis)
एंडोमेट्रिओसिस ही एक अशी स्थिती आहे जिथे गर्भाशयाच्या आत वाढणारे ऊतक (tissue) गर्भाशयाच्या बाहेर (उदा. अंडाशय, फॅलोपियन ट्यूब, आतडे) वाढते. या ऊतकांमध्ये मासिक पाळीदरम्यान रक्तस्त्राव होतो, ज्यामुळे वेदना आणि दाह होतो.
कारणे:
गर्भाशयाच्या आतील अस्तर बाहेर वाढणे.
वेदन:
संभोगादरम्यान, विशेषतः खोलवरच्या संभोगात तीव्र वेदना होतात.
मासिक पाळीत तीव्र पोटदुखी.
वेदनादायक शौच किंवा लघवी.
उपाय:
एंडोमेट्रिओसिसचे निदान करण्यासाठी डॉक्टरांचा (स्त्रीरोग तज्ञ) सल्ला घ्या.
उपचारांमध्ये वेदनाशामक औषधे, हार्मोनल थेरपी किंवा काही प्रकरणांमध्ये शस्त्रक्रिया समाविष्ट असू शकते.
४. पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीज (Pelvic Inflammatory Disease – PID)
पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीज (PID) म्हणजे स्त्रियांच्या प्रजनन अवयवांना (गर्भाशय, फॅलोपियन ट्यूब्स, अंडाशय) होणारा संसर्ग. हा संसर्ग अनेकदा लैंगिक संक्रमित संसर्गामुळे (STIs) होतो आणि उपचार न केल्यास गंभीर गुंतागुंत निर्माण होऊ शकते.
कारणे:
क्लॅमायडिया (Chlamydia), गोनोर्हिया (Gonorrhea) यांसारखे लैंगिक संक्रमित संसर्ग.
वेदना:
खोल संभोगादरम्यान ओटीपोटात तीव्र वेदना.
ता, योनीमार्गातून असामान्य स्त्राव आणि मासिक पाळीत अन यमितता.
उपाय:
तत्काळ वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे. PID वर अँटीबायोटिक्सने उपचार केला जातो.
STIs टाळण्यासाठी सुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवा (कंडोमचा वापर).
५. व्हजायनिस्मस (Vaginismus) आणि इतर मानसिक कारणे
व्हजायनिस्मस (Vaginismus) ही एक अशी स्थिती आहे जिथे योनीमार्गाच्या स्नायूंमध्ये अनैच्छिक आकुंचन होते, ज्यामुळे संभोग करणे अशक्य किंवा अत्यंत वेदनादायक होते. याशिवाय, मानसिक किंवा भावनिक घटक देखील वेदनेचे कारण ठरू शकतात.
कारणे:
व्हजायनिस्मस: लैंगिक संबंधांबद्दलची भीती, चिंता, भूतकाळातील आघात (Trauma), किंवा संभोगाची वेदना होण्याची अपेक्षा यामुळे स्नायूंमध्ये आकुंचन.
चिंता आणि ताण (Anxiety and Stress): लैंगिक संबंधांबद्दलची चिंता किंवा तणावामुळे शरीर ताठर होते, ज्यामुळे वेदना होतात.
संबंधातील समस्या (Relationship Issues): जोडीदाराशी असलेले भावनिक दुरावे किंवा संवाद नसणे.
शारीरिक प्रतिमेबद्दल नकारात्मकता (Negative Body Image): स्वतःच्या शरीराबद्दल न्यूनगंड.
उपाय:
मानसोपचार तज्ञ किंवा सेक्स थेरपिस्टचा सल्ला: व्हजायनिस्मस आणि इतर मानसिक कारणांसाठी सेक्स थेरपी किंवा समुपदेशन (Counseling) खूप प्रभावी ठरते.
शारीरिक व्यायाम (Pelvic Floor Exercises): पेल्विक फ्लोअर मसल्सना आराम देण्यासाठी व्यायाम.
संवादाला महत्त्व द्या: जोडीदारासोबत आपल्या भावना आणि भीतीबद्दल मोकळेपणाने बोला.
संभोग करताना वेदना होणे ही एक गंभीर समस्या आहे आणि त्यावर वेळीच लक्ष देणे आवश्यक आहे. ही समस्या शारीरिक किंवा मानसिक कारणांमुळे असू शकते. जर तुम्हाला वारंवार अशा वेदना होत असतील, तर लज्जा न बाळगता त्वरित डॉक्टरांचा (स्त्रीरोग तज्ञ किंवा सामान्य चिकित्सक) सल्ला घ्या. योग्य निदान आणि उपचारांनी या वेदना कमी करता येतात आणि तुमचे लैंगिक आयुष्य पुन्हा सामान्य व आनंददायी बनवता येते. निरोगी लैंगिक जीवन हे तुमच्या एकूणच आरोग्यासाठी आणि नातेसंबंधांसाठी महत्त्वाचे आहे.