सलौलीम धरण हे गोवा राज्यातील सर्वात महत्वाचे धरण आहे. हे धरण सेलुलीम नदीवर आहे, झुआरी नदीची उपनदी, सांगेम शहरापासून सुमारे पाच किलोमीटर अंतरावर आहे. हे गोव्यातील सर्वात मोठे मानवनिर्मित धरण आहे आणि येथील सर्वात लोकप्रिय पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे.
हा सलौलीम सिंचन प्रकल्पाचा अविभाज्य भाग आहे जो गोव्यात पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा आणि सिंचन फायद्यांची कल्पना करतो. सलौलीम धरण हे पृथ्वी आणि दगडाने बनवलेले मिश्रित बांधकाम आहे, ज्याची उंची सुमारे 140 फूट आहे. धरणाची लांबी अंदाजे 3294 फूट असून पाण्याचे क्षेत्रफळ 24 चौरस किलोमीटर आहे. धरणाची एकूण पाणी क्षमता 234,361 घनमीटर असून साठवण क्षमता 227.157 घनमीटर आहे. धरणाच्या संपूर्ण साठवण क्षमतेपैकी 126 घनमीटर सिंचनासाठी आहे आणि उर्वरित पाणी क्षमता दक्षिण गोव्यातील औद्योगिक आणि घरगुती पाण्याच्या उद्देशांसाठी ठेवण्यात आली आहे.
धरण बांधण्यासाठी सुमारे 20 गावे अर्धवट किंवा पूर्णपणे काढून टाकण्यात आली. सुमारे 3000 लोक स्थलांतरित झाले. याशिवाय आजूबाजूचे खाण क्षेत्रही पाण्याखाली गेले असून, त्यांना संपूर्ण नुकसानभरपाई देण्यात आली. गावे आणि खाण क्षेत्राव्यतिरिक्त, मातेची आठ फुटी मूर्ती (5 व्या शतकात बांधलेली) देखील वारणा येथे हलविण्यात आली. कुर्डी या बुडलेल्या गावातील दुसरे मंदिर (10वे ते 11वे शतक) जलाशयापासून सुमारे 17 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या ठिकाणी हलविण्यात आले. मंदिराचे स्थलांतर करण्याच्या संपूर्ण प्रक्रियेस सुमारे 11 वर्षे लागली.
गोव्यातील साखर कारखान्यांची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी संगेम, सालसेटो आणि कूपम तालुक्यांना सिंचन करणे आणि ऊस पिकवणे ही सिंचन प्रणालीची मुख्य योजना होती. प्राथमिक कालवा, जो काठाच्या डाव्या बाजूला आहे, अंदाजे 25.73 किलोमीटर लांब आहे. प्राथमिक कालव्याचे वितरिका आणि लघु कालवे सुमारे 35,400 एकर जमिनीला सिंचन देतात. दोन वितरण कालव्याची लांबी कमी करण्यात आल्याने 11,600 एकर सिंचनाची मागणी घटली आहे. जे पाणी वाचवले जाते ते औद्योगिक आणि घरगुती गरजा भागवण्यासाठी वापरले पाहिजे. अशा प्रकारे हे धरण गोव्याच्या सिंचन व्यवस्थेत महत्वाची भूमिका बजावते आणि राज्यातील पिण्याच्या पाण्याचा प्राथमिक स्त्रोत देखील आहे.
सलौलीम धरणाच्या नैसर्गिक सौंदर्याचा आनंद घेण्यासाठी देशभरातील कुटुंबे, मित्र आणि प्रवासी या ठिकाणी भेट देतात. शिवाय, हे ठिकाण व्यावसायिक छायाचित्रकार आणि पक्षी निरीक्षकांसाठी नंदनवन आहे कारण येथे पक्ष्यांच्या अनेक प्रजाती आहेत आणि सूर्यास्ताचे दृश्य आश्चर्यकारक आहे. ज्या पर्यटकांना जास्त काळ राहायचे आहे त्यांच्यासाठी धरणाजवळ पर्यटन विश्रामगृह आणि खाजगी रिसॉर्ट आहे.
स्थानिक मासेमारी समुदायाच्या उदरनिर्वाहासाठीही धरणाची भूमिका महत्त्वाची आहे. गोव्यातील लोकांसाठी मासेमारी हा एक महत्त्वाचा पैलू असल्याने, सरकारने सलौलीम आणि अंजुनेममधील मासेमारी समुदायाला रोजगाराच्या अनेक संधी उपलब्ध करून दिल्या आहेत. किनारपट्टीच्या लोकांसाठी गोड्या पाण्याच्या तलावात मत्स्यबीज लागवड सुरू करण्यात आली.
धरणाला भेट देण्यासाठी पावसाळ्यात सर्वोत्तम वेळ आहे. कारण पावसामुळे धरणाच्या आजूबाजूचे दृश्य आणखीनच सुंदर आणि प्रसन्न होते. पार्श्वभूमीत निळ्या भव्य पर्वतांच्या चित्तथरारक दृश्यासह पाण्याच्या आरशातून डोकावणारे एक छोटेसे बेट, पावसाळ्यात कौटुंबिक सहलीसाठी धरण एक योग्य ठिकाण बनवते. पावसाळ्यात गोव्यातील सर्वात जास्त भेट दिलेल्या धरणांपैकी हे एक आहे.
सलौलीम धरणाला कसे जायचे?
सलौलीम धरणावर जाण्यासाठी, एकतर टॅक्सी भाड्याने घ्यावी लागते किंवा मडगाव शहरापासून 35 किलोमीटर खाली रस्त्यावरून जावे लागते. एकदा तुम्ही सांगेम शहरात पोहोचलात की, तिथून सलौलीम धरण फक्त 5 किलोमीटरवर आहे.