शुक्राणूंच्या संख्येवर परिणाम करणारे प्रमुख आजार, शुक्राणूंची संख्या सुधारण्यासाठी उपाय

WhatsApp Group

पुरुषांच्या शुक्राणूंच्या संख्येवर (Sperm Count) अनेक घटक परिणाम करू शकतात. काही आजार, जीवनशैलीतील बदल आणि पर्यावरणीय कारणांमुळे शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्या कमी होऊ शकते.

शुक्राणूंच्या संख्येवर परिणाम करणारे प्रमुख आजार

हॉर्मोनल समस्या

  • हायपोथायरॉइडिझम (Hypothyroidism) आणि हायपरथायरॉइडिझम (Hyperthyroidism) हे थायरॉइडचे आजार शुक्राणूंच्या उत्पादनावर परिणाम करू शकतात.
  • हायपोथॅलॅमस आणि पिट्यूटरी ग्रंथीतील समस्या टेस्टोस्टेरॉन आणि शुक्राणू निर्मिती कमी करू शकतात.

व्हेरिकोसील (Varicocele)

  • अंडकोशातील शिरांमध्ये सूज येणे (व्हेरिकोसील) ही पुरुषांमधील वंध्यत्वाची सर्वात मोठी कारणे पैकी एक आहे.
  • यामुळे अंडकोशातील तापमान वाढते आणि शुक्राणूंची संख्या व गुणवत्ता घटते.

जननेंद्रियांचे संक्रमण (Infections)

  • क्लॅमायडिया (Chlamydia), गोनोरिया (Gonorrhea), आणि मुळव्याध (Mumps) यांसारखे संसर्गजन्य आजार शुक्राणूंच्या उत्पादनावर वाईट परिणाम करतात.
  • प्रोस्टेट ग्रंथीचा संसर्ग (Prostatitis) देखील शुक्राणूंच्या हालचालींवर परिणाम करतो.

अंडकोशाच्या दुखापती आणि शस्त्रक्रिया

  • अंडकोशांवरील इजा किंवा पूर्वी केलेल्या शस्त्रक्रियांमुळे शुक्राणूंच्या निर्मितीवर परिणाम होतो.
  • काहीवेळा, इंग्रजी ‘Undescended Testicles’ (Cryptorchidism) म्हणजे अंडकोश योग्य जागी नसल्याने शुक्राणूंची संख्या कमी होते.

मधुमेह (Diabetes)

  • अनियंत्रित मधुमेहामुळे शुक्राणूंची हालचाल कमी होते आणि शुक्राणूंचे डीएनए नुकसान होते.

मूत्रमार्गाचे अवरोध (Blockages in Reproductive Tract)

  • काही पुरुषांमध्ये शुक्राणू बाहेर पडण्याचा मार्ग बंद होतो (Congenital Blockages), ज्यामुळे स्पर्म काउंट शून्यावर येतो.
  • काहीवेळा, शस्त्रक्रिया किंवा संक्रमणांमुळेही नलिकांमध्ये अडथळे निर्माण होतात.

अति तणाव आणि नैराश्य (Stress & Depression)

  • मानसिक तणावामुळे टेस्टोस्टेरॉनचे प्रमाण कमी होते आणि शुक्राणूंचे उत्पादन कमी होऊ शकते.
  • दीर्घकालीन तणावामुळे हार्मोनल असंतुलन होऊ शकते.

लठ्ठपणा (Obesity)

  • शरीरातील चरबी जास्त झाल्यास टेस्टोस्टेरॉनचे प्रमाण कमी होते आणि इस्ट्रोजेनचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे शुक्राणूंची निर्मिती कमी होते.

अति मद्यपान आणि धूम्रपान

  • दारू आणि सिगारेटमधील निकोटीन शुक्राणूंची संख्या आणि गतिशीलता (motility) घटवतात.
  • जास्त प्रमाणात तंबाखू सेवन केल्यास शुक्राणूंच्या डीएनएला हानी पोहोचते.

शुक्राणूंची संख्या सुधारण्यासाठी उपाय:

1. योग्य आहार घ्या

प्रथिनेयुक्त आहार: अंडी, मासे, कडधान्ये, आणि दूध यामुळे शुक्राणूंचे आरोग्य सुधारते.
अँटिऑक्सिडंट्स: व्हिटॅमिन C, E, आणि झिंक असलेले पदार्थ (संत्र, बदाम, सोयाबीन) स्पर्म काउंट वाढवतात.
फोलेटयुक्त पदार्थ: हिरव्या पालेभाज्या, बीट, अक्रोड हे शुक्राणूंची गुणवत्ता सुधारतात.

2. व्यायाम आणि तंदुरुस्ती

नियमित व्यायाम (योग, धावणे, ताकद वाढवणारे व्यायाम) टेस्टोस्टेरॉनची पातळी सुधारतो.
योग आणि ध्यान (Meditation) तणाव कमी करून स्पर्म हेल्थ सुधारतो.

3. व्यसनांपासून दूर राहा

दारू आणि सिगारेटचे सेवन टाळा.
कैफिन (जास्त कॉफी आणि चहा) टाळा, कारण यामुळे शुक्राणूंची हालचाल कमी होऊ शकते.

4. झोप आणि आराम याकडे लक्ष द्या

दररोज ७-८ तासांची गाढ झोप टेस्टोस्टेरॉन वाढवण्यास मदत करते.

5. उष्णता टाळा

जास्त गरम पाणी, टाईट अंडरवेअर आणि लॅपटॉप अंडकोशाजवळ ठेवल्याने शुक्राणूंची संख्या कमी होते.
थंड पाण्याने आंघोळ करणे फायदेशीर ठरू शकते.

6. वैद्यकीय उपचार घ्या (Doctor’s Advice)

वरच्या आजारांमुळे समस्या असल्यास योग्य डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
हॉर्मोनल असंतुलन असल्यास योग्य औषधोपचार आवश्यक असतात.

थोडक्यात:

व्हेरिकोसील, हॉर्मोनल बदल, संक्रमण, तणाव, आणि लठ्ठपणा हे शुक्राणूंच्या संख्येवर परिणाम करू शकतात.
नियमित व्यायाम, संतुलित आहार, व्यसनांपासून दूर राहणे आणि तणाव कमी करणे फायदेशीर ठरते.
अति उष्णतेपासून बचाव करा आणि पुरेशा झोपेची काळजी घ्या.
गंभीर समस्या असल्यास वैद्यकीय सल्ला घ्या.