लैंगिक इच्छा (Libido) कमी होणे ही अनेक व्यक्तींना भेडसावणारी एक सामान्य समस्या आहे. स्त्री असो वा पुरुष, आयुष्यात कधीतरी लैंगिक इच्छा कमी झाल्याचा अनुभव येऊ शकतो. यामागे अनेक शारीरिक, मानसिक आणि जीवनशैलीशी संबंधित कारणे असू शकतात. लैंगिक इच्छा कमी होण्याकडे दुर्लक्ष करणे योग्य नाही, कारण ते तुमच्या नातेसंबंधावर आणि एकूणच आरोग्यावर परिणाम करू शकते. चला, संभोग करण्याची इच्छा कमी होण्याची काही प्रमुख कारणे सविस्तरपणे समजून घेऊया.
लैंगिक इच्छा कमी होण्याची प्रमुख कारणे:
ताण (Stress):
आजच्या धकाधकीच्या जीवनात ताण हा एक मोठा घटक आहे, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते. कामाचा ताण, आर्थिक चिंता, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा मानसिक ताण शरीरातील कोर्टिसोल (Cortisol) या स्ट्रेस हार्मोनची पातळी वाढवतो. यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होते आणि थकवा जाणवतो.
झोपेचा अभाव (Lack of Sleep):
पुरेशी आणि शांत झोप न मिळाल्यास शरीर आणि मन थकते. झोपेच्या कमतरतेमुळे हार्मोन्सचे संतुलन बिघडते, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होते.
हार्मोन्सचे असंतुलन (Hormonal Imbalance):
पुरुषांमध्ये टेस्टोस्टेरॉनची पातळी कमी होणे (Low Testosterone in Men): टेस्टोस्टेरॉन हे पुरुषांमधील लैंगिक इच्छा आणि कार्यासाठी महत्त्वाचे हार्मोन आहे. वयानुसार किंवा काही आरोग्य समस्यांमुळे याची पातळी कमी झाल्यास लैंगिक इच्छा कमी होते.
स्त्रियांमध्ये इस्ट्रोजेन आणि टेस्टोस्टेरॉनची पातळी (Estrogen and Testosterone in Women): स्त्रियांमध्येही टेस्टोस्टेरॉन कमी प्रमाणात असले तरी ते लैंगिक इच्छा वाढवण्यासाठी महत्त्वाचे असते. रजोनिवृत्ती (Menopause), गर्भनिरोधक गोळ्या (Birth Control Pills) किंवा इतर हार्मोनल बदलांमुळे इस्ट्रोजेन आणि टेस्टोस्टेरॉनच्या पातळीत घट होते, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होते.
औषधांचा प्रभाव (Medication Side Effects):
काही औषधे लैंगिक इच्छेवर नकारात्मक परिणाम करतात. यामध्ये अँटीडिप्रेसंट्स (Antidepressants), रक्तदाबाची औषधे (Blood Pressure Medications), अँटीहिस्टामाइन्स (Antihistamines) आणि काही हार्मोनल औषधे (उदा. गर्भनिरोधक गोळ्या) यांचा समावेश असू शकतो.
नैराश्य आणि चिंता (Depression and Anxiety):
नैराश्य आणि चिंता या मानसिक आरोग्याच्या समस्या थेट लैंगिक इच्छेशी संबंधित आहेत. या स्थितींमध्ये व्यक्तीला उत्साह आणि आनंद वाटत नाही, ज्यामुळे लैंगिक संबंधांची इच्छा कमी होते.
जुनाट आजार (Chronic Illnesses):
मधुमेह (Diabetes), हृदयविकार (Heart Disease), कर्करोग (Cancer), मूत्रपिंडाचे आजार (Kidney Disease) किंवा क्रॉनिक फॅटीग सिंड्रोम (Chronic Fatigue Syndrome) यांसारख्या जुनाट आजारांमुळे शरीर कमकुवत होते आणि ऊर्जा कमी होते, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होते.
नातेसंबंधातील समस्या (Relationship Issues):
जोडीदारासोबतचे मतभेद, अविश्वास, भावनिक दुरावा, संवादाचा अभाव किंवा लैंगिक संबंधांबद्दल असमाधान यामुळेही लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते. भावनिक जवळीक कमी झाल्यास शारीरिक संबंधांची इच्छाही कमी होते.
आत्मविश्वासाचा अभाव (Low Self-Esteem/Body Image Issues):
स्वतःच्या शरीराबद्दल कमी आत्मविश्वास असणे किंवा शरीर प्रतिमेबद्दल नकारात्मक विचार असणे यामुळे लैंगिक संबंधांबद्दलची उत्सुकता कमी होऊ शकते.
दारू आणि अमली पदार्थांचे सेवन (Alcohol and Substance Abuse):
अल्कोहोल आणि काही अमली पदार्थांचा अतिवापर केल्याने तात्पुरती लैंगिक उत्तेजितता वाढल्यासारखी वाटू शकते, परंतु दीर्घकाळ त्यांचा वापर केल्यास लैंगिक इच्छा आणि कार्यक्षमता कमी होते.
गर्भधारणा आणि स्तनपान (Pregnancy and Breastfeeding):
गर्भधारणेदरम्यान होणारे हार्मोनल बदल, शारीरिक थकवा, मळमळ आणि नंतर स्तनपानाच्या काळात होणारे हार्मोनल बदल (विशेषतः प्रोलॅक्टिनची उच्च पातळी) यामुळे स्त्रियांमध्ये लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते.
रजोनिवृत्ती (Menopause):
स्त्रियांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतर इस्ट्रोजेनची पातळी लक्षणीयरीत्या घटते, ज्यामुळे योनीमार्गात कोरडेपणा (Vaginal Dryness) आणि वेदनादायक संभोग (Painful Intercourse) होऊ शकतो, परिणामी लैंगिक इच्छा कमी होते.
शारीरिक वेदना किंवा आजार (Physical Pain or Conditions):
पेल्विक एरियामध्ये होणाऱ्या वेदना (उदा. एंडोमेट्रिओसिस, फायब्रॉइड्स, योनीमार्गाचा संसर्ग), संधिवात किंवा इतर शारीरिक दुखणे लैंगिक संबंधांना त्रासदायक बनवू शकते, ज्यामुळे इच्छा कमी होते.
व्यायामाचा अभाव (Lack of Physical Activity):
शारीरिक हालचालींचा अभाव किंवा बैठी जीवनशैली यामुळे शरीराची ऊर्जा कमी होते आणि रक्तप्रवाह मंदावतो, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होऊ शकते.
पौष्टिक आहाराचा अभाव (Poor Nutrition):
असंतुलित आहार आणि आवश्यक पोषक तत्वांची कमतरता यामुळे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर परिणाम होतो, जे अप्रत्यक्षपणे लैंगिक इच्छेवर परिणाम करू शकते.
मागील नकारात्मक अनुभव (Past Negative Experiences):
भूतकाळातील लैंगिक आघात किंवा नकारात्मक अनुभव यामुळे लैंगिक संबंधांबद्दल भीती किंवा नापसंती निर्माण होऊ शकते, ज्यामुळे लैंगिक इच्छा कमी होते.
काय करावे?
लैंगिक इच्छा कमी होण्यामागे अनेक कारणे असू शकतात, त्यामुळे सर्वप्रथम त्याचे नेमके कारण शोधणे महत्त्वाचे आहे.
डॉक्टरांचा सल्ला: जर लैंगिक इच्छा कमी होण्यामागे शारीरिक किंवा हार्मोनल कारण असेल असे वाटत असेल, तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. ते योग्य तपासणी करून उपचार सुचवतील.
जीवनशैलीत बदल: ताण कमी करणे, पुरेशी झोप घेणे, नियमित व्यायाम करणे आणि पौष्टिक आहार घेणे यामुळे फायदा होऊ शकतो.
जोडीदाराशी संवाद: तुमच्या जोडीदाराशी मोकळेपणाने बोला. एकमेकांच्या गरजा समजून घेतल्याने नातेसंबंध अधिक दृढ होतात आणि लैंगिक जीवन सुधारते.
मानसिक आरोग्य तज्ञाचा सल्ला: नैराश्य, चिंता किंवा इतर मानसिक समस्या असतील तर मानसोपचार तज्ञाची मदत घ्या.