आजच्या काळात लैंगिक आरोग्याविषयी जागरूकता वाढत असली तरीही सुरक्षित संभोगाच्या महत्त्वाबाबत पुरेशी माहिती नसलेल्या अनेक व्यक्ती आजही आढळतात. सुरक्षित संभोग म्हणजे केवळ अनिच्छित गर्भधारणेपासून बचाव करणे नव्हे, तर लैंगिक संक्रमणांपासून (STIs) संरक्षण करणे देखील त्याचा अविभाज्य भाग आहे. त्यामुळे सुरक्षित संभोग ही शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी अत्यंत आवश्यक बाब बनली आहे.
सुरक्षित संभोग म्हणजे काय?
सुरक्षित संभोग म्हणजे असे लैंगिक संबंध, ज्यात स्वतःचं आणि जोडीदाराचं आरोग्य लक्षात घेऊन योग्य ती खबरदारी घेतली जाते. यात गर्भनिरोधक वापरणे, लैंगिक संक्रमणापासून संरक्षण घेणे आणि योग्य वैद्यकीय सल्ला घेणे यांचा समावेश होतो.
गर्भनिरोधक वापरण्याचे महत्त्व
अनिच्छित गर्भधारणेपासून संरक्षण
गर्भनिरोधक साधनांचा वापर केल्याने अनपेक्षित गर्भधारणेचा धोका कमी होतो. त्यामुळे जोडप्यांना त्यांच्या कुटुंब नियोजनामध्ये मदत होते आणि मानसिक तणाव टाळता येतो.
विविध गर्भनिरोधक पर्याय
आज उपलब्ध असलेल्या गर्भनिरोधक साधनांमध्ये कंडोम, गर्भनिरोधक गोळ्या, आययूडी (IUD), इंजेक्शन्स, गर्भनिरोधक इम्प्लांट्स इत्यादींचा समावेश होतो. प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःच्या गरजेनुसार आणि वैद्यकीय सल्ल्यानुसार योग्य पर्याय निवडावा.
आपत्ती व्यवस्थापन
कधी कधी संभोगादरम्यान अपघाताने गर्भनिरोधक साधन फेल होऊ शकते. अशा वेळी “आपत्कालीन गर्भनिरोधक गोळ्या” (Emergency Contraceptive Pills) उपलब्ध आहेत, ज्या योग्य वेळेत घेतल्यास गर्भधारणा टाळता येते.
लैंगिक संक्रमणांपासून (STIs) संरक्षण का आवश्यक आहे?
वाढती संक्रमणांची धोकादायक व्याप्ती
एचआयव्ही (HIV), क्लॅमिडिया, गोनोरिया, सिफिलिस, हर्पीस यांसारखी लैंगिक संक्रमणं जागतिक स्तरावर चिंतेचा विषय बनली आहेत. असुरक्षित संभोगामुळे या आजारांचा प्रसार मोठ्या प्रमाणात होतो.
दीर्घकालीन परिणाम
लैंगिक संक्रमणांमुळे वंध्यत्व (infertility), गर्भपाताचा धोका, गर्भधारणेदरम्यान गुंतागुंत, तसेच काही केसेस मध्ये प्राणघातक स्थिती निर्माण होऊ शकते.
लक्षणे आणि निदान
STIs अनेकदा सुरुवातीला कोणतीही लक्षणे न देता शरीरात वाढत राहतात. त्यामुळे वेळच्यावेळी वैद्यकीय तपासणी करणे गरजेचे आहे. लवकर निदान झाल्यास उपचार सोपे आणि प्रभावी ठरतात.
सुरक्षित संभोगासाठी काही महत्त्वाच्या टिपा
-
कंडोमचा नियमित वापर करा – पुरुष किंवा महिला कंडोम हे STIs आणि गर्भधारणेपासून एकमेव प्रभावी संरक्षण देणारे साधन आहे.
-
संपूर्ण प्रामाणिक संवाद ठेवा – जोडीदारासोबत आरोग्य, संसर्गाची स्थिती आणि गर्भनिरोधक वापराबाबत मोकळेपणाने चर्चा करा.
-
नियमित आरोग्य तपासणी करा – लैंगिकदृष्ट्या सक्रिय व्यक्तींनी नियमितपणे STI चाचण्या करून घ्याव्यात.
-
सुरक्षित संबंधासाठी तयारी ठेवा – अचानक परिस्थितीतही गर्भनिरोधक साधने जवळ बाळगा.
-
व्यसनांपासून दूर रहा – मद्यपान व ड्रग्सच्या प्रभावाखाली असताना निर्णयक्षमता कमी होते आणि असुरक्षित संभोगाचा धोका वाढतो.
सरकार आणि आरोग्य संस्थांचा पुढाकार
भारत सरकार तसेच विविध सामाजिक संस्था सुरक्षित लैंगिक संबंधांबाबत जागरूकता वाढवण्यासाठी विविध मोहीमा राबवत आहेत. शाळा, महाविद्यालये व कार्यशाळांमधून युवक-युवतींना याबाबत शिक्षण दिले जाते. फुकटात कंडोम वितरण योजना, STI तपासणी मोहीमा आणि तज्ज्ञ सल्ला केंद्रांची स्थापना यामुळे लोकांमध्ये सकारात्मक बदल घडवला जात आहे.
सुरक्षित संभोग ही केवळ व्यक्तीगत संरक्षणाची बाब नाही तर समाजाच्या एकूण आरोग्यवर्धनासाठी अत्यावश्यक आहे. लैंगिक जीवनात जबाबदारीने वागल्यास अनावश्यक गर्भधारणा व संसर्गजन्य आजार यांचा धोका मोठ्या प्रमाणात टाळता येतो. त्यामुळे लैंगिकतेकडे खुले पण जागरूक दृष्टीने पाहून, योग्य माहितीच्या आधारावर निर्णय घेणे काळाची गरज आहे.