स्त्रियांच्या योनीतून स्त्राव (व्हाईट डिस्चार्ज किंवा ल्युकोरिया) होणे ही एक सामान्य आणि नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. मासिक पाळीच्या चक्रातील हार्मोनल बदलांमुळे स्त्रावाचे प्रमाण आणि स्वरूप बदलू शकते. परंतु, जर या स्त्रावाच्या रंगात, वासात किंवा प्रमाणात लक्षणीय बदल झाले आणि त्यासोबत खाज, जळजळ किंवा वेदना जाणवत असेल, तर ते नक्कीच चिंतेचे कारण असू शकते आणि अशा वेळी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
जास्त किंवा असामान्य स्त्राव म्हणजे नेहमी लैंगिक आजार असतो का?
नाही. प्रत्येक वेळी जास्त किंवा असामान्य स्त्राव होणे म्हणजे तो लैंगिक आजार (Sexually Transmitted Disease – STD) असेलच असे नाही. असामान्य स्त्रावाची अनेक कारणे असू शकतात, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत:
जास्त स्त्रावाची प्रमुख कारणे:
* यीस्ट संसर्ग (Yeast Infection/Candidiasis): हा सर्वात सामान्य संसर्ग आहे. यात स्त्राव दही किंवा पनीरसारखा जाड, पांढरा असतो आणि योनीमार्गात तीव्र खाज व जळजळ होते. हा लैंगिक संसर्ग नाही.
* जीवाणूजन्य योनिओसिस (Bacterial Vaginosis – BV): योनीतील नैसर्गिक बॅक्टेरियाचे संतुलन बिघडल्यामुळे होतो. यात स्त्राव पातळ, राखाडी किंवा पांढरा असतो आणि त्याला माशांसारखा तीव्र, अप्रिय वास येतो. हा लैंगिक आजार नाही, पण लैंगिक सक्रिय स्त्रियांमध्ये तो जास्त आढळतो.
* ट्रायकोमोनियासिस (Trichomoniasis): हा एक लैंगिक संसर्ग आहे. यात स्त्राव पिवळा-हिरवा, फेसदार असतो आणि त्याला तीव्र वास येतो. सोबत खाज आणि लघवी करताना जळजळ होते.
* गोनोरिया आणि क्लॅमिडीया (Gonorrhea and Chlamydia): हे गंभीर लैंगिक आजार आहेत. यात अनेकदा कोणतेही लक्षण दिसत नाही, पण काही स्त्रियांमध्ये पिवळा किंवा हिरवा स्त्राव होऊ शकतो.
* इतर कारणे: हार्मोनल बदल (गर्भधारणा, ओव्हुलेशन, गर्भनिरोधक गोळ्या), योनिमार्गात परफ्यूम, सुगंधित साबण किंवा डचिंगचा वापर.
उपचार:
असामान्य स्त्रावावर कारणानुसार उपचार केले जातात:
* संसर्ग: यीस्ट संसर्गासाठी अँटीफंगल (Anti-fungal) क्रीम किंवा तोंडी औषधे दिली जातात.
* जीवाणूजन्य संसर्ग (BV/STD): डॉक्टर अँटीबायोटिक्स (प्रतिजैविक) गोळ्या किंवा क्रीम देतात.
* तपासणी: स्त्राव कशाचा आहे हे निश्चित करण्यासाठी डॉक्टर तपासणी (Swab Test) करून योग्य औषधोपचार सुरू करतात.
प्रतिबंधात्मक उपाय (Prevention):
* स्वच्छता: जननेंद्रियाचा भाग सौम्य साबणाने आणि कोमट पाण्याने बाहेरून स्वच्छ ठेवा. योनीच्या आत साबण किंवा डचिंगचा वापर टाळा, कारण त्यामुळे नैसर्गिक pH संतुलन बिघडते.
* पुसण्याची पद्धत: शौचानंतर नेहमी पुढून मागच्या दिशेने पुसा, ज्यामुळे गुदद्वारातील जीवाणू योनीमध्ये येणार नाहीत.
* अंतर्वस्त्रे: सुती (Cotton) अंतर्वस्त्रे वापरा आणि खूप घट्ट कपडे घालणे टाळा, ज्यामुळे त्या भागात हवा खेळती राहील.
* सुरक्षित लैंगिक संबंध: लैंगिक आजारांपासून संरक्षण मिळवण्यासाठी प्रत्येक वेळी सुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवा आणि कंडोमचा वापर करा.
* सुगंधित उत्पादने टाळा: योनीमार्गाजवळ सुगंधित स्प्रे, डच किंवा टॅम्पन्स वापरणे टाळा.
जास्त किंवा असामान्य स्त्राव अनेक कारणांमुळे होऊ शकतो. त्यापैकी काही लैंगिक आजार असू शकतात, तर काही साधे जीवाणूजन्य किंवा यीस्ट संसर्ग असू शकतात. जर स्त्राव जास्त प्रमाणात होत असेल, त्याचा रंग बदलला असेल, तीव्र वास येत असेल किंवा खाज/जळजळ होत असेल, तर त्वरित तज्ञांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. लवकर निदान आणि योग्य उपचारामुळे गंभीर गुंतागुंत टाळता येते. स्वतःच्या आरोग्याकडे दुर्लक्ष करू नका.