लैंगिक आरोग्य आणि संबंधांबद्दल अनेकदा काही गैरसमज किंवा अपुरी माहिती असते. त्यापैकीच एक महत्त्वाचा प्रश्न म्हणजे, “महिलांना जोडीदाराच्या वीर्याची ॲलर्जी (Allergy) असू शकते का?” याचे स्पष्ट उत्तर आहे – होय, असे होऊ शकते! ही स्थिती दुर्मिळ असली तरी ती अस्तित्वात आहे आणि तिला वैद्यकीय भाषेत सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटी (Seminal Plasma Hypersensitivity – SPH) किंवा सोप्या भाषेत वीर्य ॲलर्जी असे म्हणतात.
सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटी (SPH) म्हणजे काय?
सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटी म्हणजे जेव्हा एखाद्या महिलेचे शरीर तिच्या जोडीदाराच्या वीर्यातील विशिष्ट प्रथिनेंना (Proteins) परदेशी पदार्थ समजून त्यावर ॲलर्जीची प्रतिक्रिया (Allergic Reaction) देते. ही ॲलर्जी केवळ विशिष्ट जोडीदाराच्या वीर्यापुरती मर्यादित असू शकते, म्हणजे एका जोडीदाराच्या वीर्याची ॲलर्जी असेल, पण दुसऱ्या जोडीदाराच्या वीर्याची नसेल असेही होऊ शकते. काही दुर्मिळ प्रकरणांमध्ये, ही ॲलर्जी सर्व पुरुषांच्या वीर्यासाठी असू शकते.
सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटीची लक्षणे
ॲलर्जीची लक्षणे साधारणपणे लैंगिक संबंधानंतर लगेच किंवा काही मिनिटांत दिसू लागतात. ही लक्षणे स्थानिक (फक्त योनीमार्गात) किंवा कधीकधी सिस्टेमिक (संपूर्ण शरीरावर) असू शकतात.
स्थानिक लक्षणे (Local Symptoms):
योनीमार्गात खाज सुटणे (Vaginal Itching): तीव्र आणि असह्य खाज सुटू शकते.
जळजळ होणे (Burning Sensation): योनीमार्गात आणि बाह्य जननेंद्रियांना तीव्र जळजळ जाणवते.
लालसरपणा (Redness): प्रभावित भागावर लालसरपणा दिसू शकतो.
सूज येणे (Swelling): योनीमार्ग किंवा लॅबियाला (Labia) सूज येऊ शकते.
वेदना (Pain): संभोगावेळी किंवा नंतर वेदना जाणवणे.
सिस्टेमिक लक्षणे (Systemic Symptoms) – ही दुर्मिळ पण गंभीर असू शकतात:
पित्त उठणे (Hives/Urticaria): शरीरावर कुठेही पित्ताच्या गाठी किंवा लालसर चट्टे उठू शकतात.
शरीरावर खाज सुटणे: जननेंद्रियाव्यतिरिक्त शरीराच्या इतर भागांवरही खाज सुटू शकते.
श्वास घेण्यास त्रास होणे (Difficulty Breathing): दम लागणे किंवा श्वास अडखळणे.
छातीत घट्टपणा (Chest Tightness): छातीत दाब किंवा घट्टपणा जाणवणे.
चक्कर येणे किंवा शुद्ध हरपणे (Dizziness or Fainting): गंभीर ॲलर्जीक प्रतिक्रिया असल्यास असे होऊ शकते.
ॲनाफिलेक्सिस (Anaphylaxis): ही एक अत्यंत गंभीर आणि जीवघेणी ॲलर्जीक प्रतिक्रिया आहे, ज्यात रक्तदाब अचानक कमी होतो आणि श्वास घेण्यास प्रचंड त्रास होतो. अशा स्थितीत त्वरित वैद्यकीय मदत (Emergency Medical Attention) आवश्यक आहे.
सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटीची कारणे
या ॲलर्जीचे नेमके कारण अजूनही पूर्णपणे स्पष्ट नाही, परंतु असे मानले जाते की ही ॲलर्जी पुरुषाच्या वीर्यातील विशिष्ट प्रथिनांमुळे होते. जेव्हा हे प्रथिने महिलेच्या संवेदनशील त्वचेच्या किंवा श्लेष्मल त्वचेच्या (Mucous Membrane) संपर्कात येतात, तेव्हा तिची रोगप्रतिकारशक्ती (Immune System) त्यांना ‘धोकादायक’ समजून त्यावर प्रतिक्रिया देते.
काही प्रकरणांमध्ये, ही ॲलर्जी कधीही लैंगिक संबंध न ठेवलेल्या (Virgin) महिलांमध्ये किंवा ज्यांनी काही काळ लैंगिक संबंध ठेवले नाहीत त्यांच्यामध्ये अधिक सामान्यपणे दिसून येते, कारण त्यांच्या शरीराने या प्रथिन्यांशी जुळवून घेतलेले नसते.
निदान (Diagnosis)
जर तुम्हाला वरीलपैकी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील, तर स्त्रीरोग तज्ञ (Gynecologist) किंवा ॲलर्जी तज्ञाचा (Allergist) सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. निदानासाठी खालील गोष्टी केल्या जाऊ शकतात:
लक्षणे आणि वैद्यकीय इतिहास: डॉक्टर तुमच्या लक्षणांबद्दल आणि लैंगिक इतिहासाबद्दल सविस्तर माहिती घेतील.
त्वचा चाचणी (Skin Prick Test): पुरुषाच्या वीर्याचा एक लहान नमुना त्वचेवर लावून ॲलर्जीची प्रतिक्रिया तपासली जाते.
रक्त तपासणी (Blood Test): विशिष्ट ॲन्टीबॉडीज शोधण्यासाठी रक्त तपासणी केली जाऊ शकते.
इन्ट्राव्हजायनल चॅलेंज (Intravaginal Challenge): डॉक्टरांच्या देखरेखीखाली, योनीमार्गात वीर्याचा छोटा नमुना घालून प्रतिक्रिया पाहिली जाते.
इतर संभाव्य कारणांना (उदा. यीस्ट इन्फेक्शन, बॅक्टेरियल व्हॅजिनोसिस, किंवा लेटेक्स कंडोमची ॲलर्जी) वगळणे महत्त्वाचे आहे, कारण त्यांची लक्षणे सारखी असू शकतात.
उपचार आणि व्यवस्थापन
सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटीवर काही उपचार आणि व्यवस्थापनाचे पर्याय उपलब्ध आहेत:
कंडोमचा वापर (Condom Use): हा सर्वात सोपा आणि प्रभावी उपाय आहे. लैंगिक संबंधांदरम्यान कंडोम वापरल्याने वीर्य महिलेच्या त्वचेच्या किंवा श्लेष्मल त्वचेच्या संपर्कात येत नाही, त्यामुळे ॲलर्जीची प्रतिक्रिया टाळता येते. मात्र, यामुळे गर्भधारणा शक्य होत नाही.
ॲन्टीहिस्टामाइन औषधे (Antihistamines): लैंगिक संबंध ठेवण्यापूर्वी ॲलर्जीची लक्षणे कमी करण्यासाठी डॉक्टर ॲन्टीहिस्टामाइन औषधे घेण्याचा सल्ला देऊ शकतात.
डिसेंसिटायझेशन थेरपी (Desensitization Therapy) / इम्युनोथेरपी (Immunotherapy): ही एक दीर्घकालीन उपचार पद्धती आहे, जी गंभीर ॲलर्जी असलेल्या महिलांसाठी वापरली जाते. या पद्धतीत, डॉक्टरांच्या देखरेखीखाली, वीर्याची अत्यंत कमी मात्रा हळूहळू वाढवत महिलेच्या योनीमार्गात किंवा त्वचेवर लावली जाते. यामुळे शरीराला वीर्यातील प्रथिनांची सवय होते आणि ॲलर्जीची प्रतिक्रिया कमी होते. हा उपचार रुग्णालयात केला जातो आणि त्याला नियमित देखरेखीची आवश्यकता असते.
इंट्रायूटेरिन इन्सेमिनेशन (Intrauterine Insemination – IUI): जर जोडप्याला गर्भधारणा करायची असेल आणि कंडोमचा वापर पर्याय नसेल, तर IUI हा एक प्रभावी उपाय आहे. या प्रक्रियेत, पुरुषाच्या वीर्यामधून शुक्राणू (Sperm) वेगळे केले जातात आणि ते थेट महिलेच्या गर्भाशयात (Uterus) सोडले जातात. यामुळे वीर्यातील ॲलर्जी निर्माण करणारी प्रथिने योनीमार्गाच्या संपर्कात येत नाहीत.
ॲनाफिलेक्सिससाठी तयारी: जर महिलेला गंभीर ॲलर्जीक प्रतिक्रिया (ॲनाफिलेक्सिस) येत असेल, तर डॉक्टरांकडून एपिनेफ्रिन ऑटो-इंजेक्टर (Epinephrine Autoinjector – EpiPen) सोबत ठेवण्याचा सल्ला दिला जातो.
महिलांना जोडीदाराच्या वीर्याची ॲलर्जी असू शकते, ही एक खरी वैद्यकीय स्थिती आहे, ज्याला सेमिनल प्लाझ्मा हायपरसेन्सिटिव्हिटी म्हणतात. याची लक्षणे स्थानिक खाज सुटण्यापासून ते जीवघेण्या ॲनाफिलेक्सिसपर्यंत असू शकतात. जर तुम्हाला लैंगिक संबंधांनंतर अशी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील, तर तत्काळ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. योग्य निदान आणि उपचारांनी ही स्थिती प्रभावीपणे हाताळता येते आणि निरोगी लैंगिक जीवन शक्य होते. याबद्दल जागरूकता असणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून गरजूंना योग्य मदत मिळू शकेल.