संभोगानंतर योनीतून रक्त येणे ही एक सामान्य बाब नाही आणि याकडे कधीही दुर्लक्ष करू नये. जरी काही वेळा हे गंभीर नसले तरी, अनेकदा हे एखाद्या अंतर्निहित (underlying) आरोग्य समस्येचे लक्षण असू शकते. त्यामुळे, असे रक्तस्त्राव झाल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.
संभोगानंतर योनीतून रक्त येण्याला ‘पोस्टकोइटल ब्लीडिंग’ (Postcoital Bleeding) असे म्हणतात. ही समस्या कोणालाही होऊ शकते, पण काहीवेळा हे गंभीर आरोग्य समस्यांचे संकेत असू शकतात. याची प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
१. योनीमार्गाचा कोरडेपणा (Vaginal Dryness):
योनीमार्गात पुरेसे नैसर्गिक स्नेहन (lubrication) नसणे हे रक्तस्त्रावाचे एक सामान्य कारण आहे. कोरड्या योनीमार्गामुळे संभोगादरम्यान घर्षण वाढते, ज्यामुळे योनीच्या नाजूक ऊतींना (tissues) इजा होऊ शकते आणि रक्त येऊ शकते.
- कारणे: हार्मोनल बदल (विशेषतः रजोनिवृत्तीनंतर), स्तनपान, काही औषधे (जसे की अँटीहिस्टामाइन्स), अपुरा फोरप्ले, किंवा ताण यामुळे योनीमार्गात कोरडेपणा येऊ शकतो.
२. गर्भाशयाच्या मुखाला सूज (Cervicitis) किंवा पॉलीप्स (Cervical Polyps):
- गर्भाशयाच्या मुखाला सूज (Cervicitis): गर्भाशयाच्या मुखाला (cervix) सूज येणे हे संभोगादरम्यान रक्तस्त्रावाचे एक महत्त्वाचे कारण आहे. ही सूज संसर्गामुळे (उदा. STI) किंवा इतर कारणांमुळे येऊ शकते. गर्भाशयाचे मुख अत्यंत नाजूक असते आणि त्याला सहज इजा होऊ शकते.
- पॉलीप्स (Cervical Polyps): गर्भाशयाच्या मुखावर किंवा आत वाढणारे लहान, मांसल गोळे (non-cancerous growths) यांना पॉलीप्स म्हणतात. हे सामान्यतः सौम्य (benign) असतात, परंतु संभोगादरम्यान त्यांना धक्का लागल्यास रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
३. लैंगिक संक्रमित संसर्ग (Sexually Transmitted Infections – STIs):
काही लैंगिक संक्रमित संसर्ग (STI) गर्भाशयाच्या मुखाला किंवा योनीमार्गाच्या ऊतींना नुकसान पोहोचवू शकतात, ज्यामुळे संभोगानंतर रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
- उदाहरणे: क्लॅमायडिया (Chlamydia) आणि गोनोरिया (Gonorrhea) यांसारखे STI गर्भाशयाच्या मुखामध्ये सूज आणि रक्तस्त्राव होऊ शकतात. ट्रायकोमोनियासिस (Trichomoniasis) मुळे देखील योनीमार्गात सूज आणि रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
४. एक्टोपिक गर्भधारणा (Ectopic Pregnancy):
जर फलित अंडं गर्भाशयाऐवजी फॅलोपियन ट्यूबमध्ये (fallopian tube) किंवा इतरत्र रोपण झाले असेल, तर त्याला एक्टोपिक गर्भधारणा म्हणतात. यामुळे संभोगानंतर रक्तस्त्राव होऊ शकतो आणि हे एक गंभीर वैद्यकीय आपत्कालीन स्थिती आहे.
- लक्षणे: तीव्र ओटीपोटात दुखणे, चक्कर येणे, खांद्याला वेदना होणे आणि योनीतून रक्तस्त्राव.
५. गर्भाशयाचे फायब्रॉइड्स (Uterine Fibroids):
गर्भाशयात वाढणाऱ्या सौम्य गाठींना फायब्रॉइड्स म्हणतात. काहीवेळा हे फायब्रॉइड्स योनीमार्गाजवळ किंवा गर्भाशयाच्या मुखाजवळ असल्यास संभोगानंतर रक्तस्त्राव होऊ शकतो, विशेषतः जर ते मोठे असतील.
६. गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग (Cervical Cancer):
काही गंभीर प्रकरणांमध्ये, गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग हे पोस्टकोइटल ब्लीडिंगचे लक्षण असू शकते. कर्करोगाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात अनेकदा कोणतीही लक्षणे नसतात, पण संभोगानंतरचा रक्तस्त्राव हे एक महत्त्वाचे सुरुवातीचे लक्षण असू शकते.
- महत्वाचे: नियमित पॅप स्मीअर (Pap Smear) चाचणी या कर्करोगाचे निदान लवकर करण्यास मदत करते.
७. योनीमार्गातील जखम किंवा ओरखडे (Vaginal Tears or Lacerations):
संभोग अतिशय जोरदार किंवा वेगाने झाल्यास, योनीमार्गाच्या नाजूक त्वचेला ओरखडे किंवा लहान जखमा होऊ शकतात, ज्यामुळे रक्तस्त्राव होतो. विशेषतः प्रसूतीनंतर किंवा रजोनिवृत्तीनंतर योनीमार्गाची त्वचा अधिक नाजूक झालेली असते.
८. मासिक पाळीशी संबंधित कारणे (Menstrual Cycle Related Issues):
- ओव्यूलेशन दरम्यान: काही स्त्रियांना ओव्यूलेशनच्या (ovulation) वेळी हलका रक्तस्त्राव होऊ शकतो, जो संभोगानंतर अधिक स्पष्ट दिसू शकतो.
- मासिक पाळीच्या जवळ: मासिक पाळी सुरू होण्यापूर्वी किंवा संपल्यानंतरही योनीमार्ग अधिक संवेदनशील असतो आणि संभोगामुळे थोडा रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
- गर्भनिरोधक गोळ्या: काही स्त्रिया ज्या गर्भनिरोधक गोळ्या (birth control pills) वापरतात, त्यांना सुरुवातीला किंवा डोस बदलल्यास अनियमित रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
९. गर्भाशयाचा किंवा योनीमार्गाचा प्रोलाप्स (Uterine or Vaginal Prolapse):
गर्भाशय किंवा योनीमार्ग त्यांच्या सामान्य स्थितीतून खाली सरकल्यास, संभोगादरम्यान त्यांना इजा होऊन रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
तुम्ही काय करावे?
जर तुम्हाला संभोगानंतर रक्तस्त्राव होत असेल, तर याकडे कधीही दुर्लक्ष करू नका.
- डॉक्टरांना भेटा: ताबडतोब स्त्रीरोग तज्ञाचा (gynecologist) सल्ला घ्या. ते योग्य तपासणी करून (जसे की पेल्विक तपासणी, पॅप स्मीअर, STI चाचण्या, किंवा अल्ट्रासाऊंड) रक्तस्त्रावाचे नेमके कारण शोधतील.
- माहिती द्या: डॉक्टरांना तुमच्या लक्षणांबद्दल, कधीपासून रक्तस्त्राव होत आहे, त्याची तीव्रता, आणि इतर कोणत्याही संबंधित लक्षणांबद्दल सविस्तर माहिती द्या.
- सुरक्षित लैंगिक संबंध: कारण शोधले जाईपर्यंत सुरक्षित लैंगिक संबंध ठेवा आणि गरज वाटल्यास काही काळ संभोग टाळा.
संभोगानंतर रक्त येणे हे अनेकदा चिंताजनक वाटू शकते, परंतु बहुतेक कारणांवर प्रभावी उपचार उपलब्ध आहेत. वेळेवर निदान आणि उपचार हे कोणत्याही गंभीर गुंतागुंत टाळण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.