बाळासाठी आसुसलेले आहात? लग्नाला वर्षं झाली तरी गर्भधारणा होत नाही? ही असू शकतात कारणं!

लग्नानंतर प्रत्येक जोडप्याचे एक स्वप्न असते, ते म्हणजे त्यांच्या घरात एका लहान बाळाची किलकिली ऐकणे. कुटुंबाचा विस्तार व्हावा, आपल्यानंतर आपले कोणीतरी असावे, ही भावना खूप खास असते. अनेक जोडपी लग्नाच्या काही वर्षांतच या सुखाचा अनुभव घेतात. मात्र, काही जोडप्यांना यासाठी बराच काळ प्रतीक्षा करावी लागते. लग्नाला अनेक वर्षे झाली तरी गर्भधारणा न होणे, ही एक वेदनादायक आणि तणावपूर्ण परिस्थिती असू शकते. अनेकदा यामागे काही शारीरिक, मानसिक किंवा जीवनशैली संबंधित कारणे दडलेली असतात, ज्यांची माहिती असणे आणि त्यावर योग्य उपचार घेणे महत्त्वाचे आहे. या लेखात आपण अशा काही संभाव्य कारणांविषयी सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

महिलांमधील कारणे

 

ओव्ह्युलेशन (Ovulation) मध्ये समस्या: गर्भधारणेसाठी नियमित ओव्ह्युलेशन होणे अत्यंत आवश्यक आहे. पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS), थायरॉईड समस्या, हार्मोनल असंतुलन किंवा अकाली निकामी (Premature Ovarian Failure) यांसारख्या कारणांमुळे ओव्ह्युलेशनमध्ये अनियमितता येऊ शकते किंवा ते पूर्णपणे थांबू शकते.

फॅलोपियन ट्यूबमध्ये अडथळा (Fallopian Tube Blockage): फॅलोपियन ट्यूब अंडाशयातून आलेले अंडे आणि शुक्राणू यांचे मिलन घडवून आणण्याचे कार्य करतात. जर या ट्यूबमध्ये कोणत्याही प्रकारचा अडथळा असेल, जसे की मागील संसर्गामुळे झालेली जखम (scarring), एंडोमेट्रिओसिस (endometriosis) किंवा शस्त्रक्रिया, तर गर्भधारणा होणे कठीण होऊ शकते.

गर्भाशयाच्या समस्या (Uterine Issues): गर्भाशयात फायब्रॉइड्स (fibroids), पॉलीप्स (polyps) किंवा जन्मजात काही विकृती असल्यास गर्भधारणा होण्यात अडथळा येऊ शकतो किंवा गर्भ टिकून राहण्याची शक्यता कमी होते.

एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis): या स्थितीत गर्भाशयाच्या आतील अस्तर (endometrial tissue) गर्भाशयाच्या बाहेर वाढू लागते. यामुळे अंडाशय, फॅलोपियन ट्यूब आणि आसपासच्या अवयवांवर परिणाम होऊ शकतो आणि गर्भधारणेत अडथळा येऊ शकतो.

वयाचा घटक (Age Factor): महिलांची प्रजनन क्षमता वयानुसार कमी होत जाते. ३० वर्षांनंतर हळूहळू आणि ३५ वर्षांनंतर वेगाने ডিম্ব्यांची गुणवत्ता आणि संख्या घटते. त्यामुळे जास्त वयात गर्भधारणा होण्याची शक्यता कमी होते.

इतर वैद्यकीय समस्या: मधुमेह (diabetes), उच्च रक्तदाब (high blood pressure), ऑटोइम्यून आजार (autoimmune diseases) यांसारख्या काही वैद्यकीय समस्यांचा महिलांच्या प्रजनन क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

पुरुषांमधील कारणे:

शुक्राणूंची संख्या कमी असणे (Low Sperm Count): गर्भधारणेसाठी पुरे Dam भरलेले आणि गतिशील शुक्राणूंची आवश्यकता असते. शुक्राणूंची संख्या कमी असल्यास गर्भधारणा

होण्याची शक्यता कमी होते.

शुक्राणूंची गुणवत्ता कमी असणे (Poor Sperm Quality): शुक्राणूंची गतिशीलता (motility) कमी असणे किंवा त्यांची असामान्य रचना (morphology) असणे, यामुळे ते अंड्यापर्यंत पोहोचून त्याला फलित करू शकत नाहीत.

शुक्राणूंच्या वहिनीमध्ये अडथळा (Blockage in Sperm Ducts): शुक्राणू तयार झाल्यानंतर ते वीर्यामध्ये मिसळून बाहेर पडण्यासाठी ज्या नलिकांमधून जातात, त्यामध्ये कोणत्याही प्रकारचा अडथळा असल्यास शुक्राणू बाहेर पडू शकत नाहीत.

लैंगिक समस्या ( Problems): शीघ्रपतन (premature ejaculation), इरेक्टाइल डिसफंक्शन (erectile dysfunction) यांसारख्या समस्यांमुळे नैसर्गिकरित्या गर्भधारणा होणे कठीण होऊ शकते.

वयाचा घटक (Age Factor): पुरुषांमध्ये महिलांइतका तीव्र नसला तरी, वाढत्या वयानुसार शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्या कमी होऊ शकते.

इतर वैद्यकीय समस्या: व्हेरिकोसेल (varicocele), संक्रमण (infections), हार्मोनल असंतुलन आणि काही औषधोपचारांचा पुरुषांच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो.

दोघांमधील एकत्रित कारणे आणि जीवनशैली संबंधित घटक:

अनियमित आणि असुरक्षित लैंगिक संबंध: गर्भधारणेसाठी ओव्ह्युलेशनच्या काळात नियमित आणि असुरक्षित लैंगिक संबंध असणे आवश्यक आहे.

तणाव (Stress): जास्त तणावामुळे महिला आणि पुरुष दोघांच्याही प्रजनन हार्मोन्सवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

अयोग्य जीवनशैली (Unhealthy Lifestyle): धूम्रपान, मद्यपान, अमली पदार्थांचे सेवन आणि असंतुलित आहार यांचा प्रजनन क्षमतेवर वाईट परिणाम होतो.

जास्त वजन किंवा कमी वजन (Overweight or Underweight): शरीराचे योग्य वजन राखणे प्रजनन आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे. जास्त किंवा कमी वजनामुळे हार्मोनल असंतुलन होऊ शकते.

पर्यावरणातील विषारी घटक (Environmental Toxins): काही रसायने आणि प्रदूषके प्रजनन क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम करू शकतात.

काय करावे?

जर लग्नाला एक वर्षाहून अधिक काळ झाला असेल आणि नियमित प्रयत्नांनंतरही गर्भधारणा होत नसेल, तर वैद्यकीय सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. डॉक्टर दोघांचीही शारीरिक तपासणी करून काही आवश्यक चाचण्या करण्याचा सल्ला देऊ शकतात. या चाचण्यांच्या आधारावर गर्भधारणा न होण्याची नेमकी कारणे शोधता येतात आणि योग्य उपचार सुरू करता येतात.

आजकाल वैद्यकीय क्षेत्रात प्रगत उपचार उपलब्ध आहेत, जसे की औषधोपचार, शस्त्रक्रिया, आययूआय (Intrauterine Insemination) आणि आयव्हीएफ (In Vitro Fertilization). आपल्या समस्येनुसार डॉक्टर योग्य उपचाराचा पर्याय निवडण्यास मदत करू शकतात.

या परिस्थितीत मानसिक आणि भावनिक आधार घेणे देखील खूप महत्त्वाचे आहे. एकमेकांना समजून घेणे, सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवणे आणि गरज वाटल्यास समुपदेशकाची मदत घेणे उपयुक्त ठरू शकते. लक्षात ठेवा, मूल होणे ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे आणि वैद्यकीय मदतीने अनेक जोडप्यांना या सुखाचा अनुभव घेता आला आहे. त्यामुळे निराश न होता योग्य दिशेने प्रयत्न करणे महत्त्वाचे आहे.