12 Jyotirlinga देशभरात भगवान शिवाची 12 ज्योतिर्लिंगे आहेत. ज्योतिर्लिंगाचा अर्थ प्रकाशस्तंभ आहे, आणि असे मानले जाते की आज ज्या 12 ठिकाणी भगवान शिवाचे ज्योतिर्लिंग आहे, त्या ठिकाणी आजही शिवजी ज्योती रुपात विराजित आहेत आणि त्या जागेचे रक्षण करतात. म्हणूनच आपल्या हिंदू धर्मात या 12 ज्योतिर्लिंगांचे महत्त्व खूप जास्त आहे.
1. सोमनाथ ज्योतिर्लिंग Somnath Jyotirlinga – जर आपण 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी पहिल्या ज्योतिर्लिंगाबद्दल बोललो तर सोमनाथ ज्योतिर्लिंग पहिल्या क्रमांकावर येते. हे आपल्या भारतातील गुजरात अंतर्गत सौराष्ट्र नावाच्या प्रदेशात स्थित आहे. असे म्हटले जाते की आपल्या संपूर्ण पृथ्वीवरील हे पहिले ज्योतिर्लिंग आहे, ज्याची स्थापना आपल्या जगात प्रथम झाली. या ठिकाणी सोमनाथ कुंड म्हणून ओळखले जाणारे एक कुंड आहे, ज्याची निर्मिती देवी-देवतांनी मिळून केली असल्याचे सांगितले जाते.
2. मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग Mallikarjuna Jyotirlinga – हे ज्योतिर्लिंग भारताच्या आंध्र प्रदेश राज्यांतर्गत कृष्णा नदीच्या काठी वसलेल्या श्रीशैलम नावाच्या पर्वतावर आहे. इतकेच नाही तर हे ज्योतिर्लिंग आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांमध्ये दुसऱ्या क्रमांकावर आहे, त्यामुळे याला खूप महत्त्व आहे आणि लाखो लोक येथे दर्शनासाठी येतात.
3. महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग Mahakaleshwar Jyotirlinga – भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यातील उज्जैन नगरीत शिवाचे मोठे मंदिर आहे जे की देशात 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी तिसर्‍या स्थानावर आहे. असे म्हणतात की याचे दर्शन केल्याने व्यक्तीला मोक्ष प्राप्ती होते. एवढेच नाही तर महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेतल्यास मृत्यूही त्या व्यक्तीला हानी पोहोचवू शकत नाही, म्हणजेच भगवान शंकराच्या कृपेने अकाली मृत्यूही टळतो. या ज्योतिर्लिंगाचर उल्लेख महाभारतात देखील बघायला मिळतो, जेणेकरून त्याचा इतिहास किती जुना असेल याची कल्पना येईल. तुलसीदासजींनीही स्वतःच्या लिखाणात या मंदिराची खूप प्रशंसा केली आहे.
4. ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग – हे भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांमध्ये चौथ्या क्रमांकावर आहे, जे भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यातील खंडवा जिल्ह्यात आहे. भगवान शिवाला समर्पित हे मंदिर नर्मदा नदीच्या मध्यभागी शिवपुरी नावाच्या बेटावर आहे. येथे दर्शनासाठी लाखो लोक इथे येतात आणि नुसतेच दर्शन घेतल्याने लोकांच्या खूप सर्व मनोकामना पूर्ण होतात असे म्हणतात.
5. केदारेश्वर ज्योतिर्लिंग Kedarnath Jyotirlinga – केदारनाथबद्दल तुम्हाला माहिती असेलच, कारण आपल्या हिंदू धर्मातील चार धामांपैकी हे एक खास ठिकाण आहे, जिथे लाखो लोक चार धामला भेट देण्यासाठी आणि केदारेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या दर्शनासाठी जातात. जर आपण केदारेश्वर ज्योतिर्लिंगाविषयी बोललो, तर हे मंदिर आपल्या भारताच्या उत्तराखंड राज्यांतर्गत केदार नावाच्या हिमालय पर्वताच्या शिखरावर वसलेले आहे. जे केदारनाथचे मंदिर म्हणून ओळखले जाते आणि ज्योतिर्लिंग केदारेश्वर ज्योतिर्लिंग म्हणून ओळखले जाते. असे म्हटले जाते की जर एखाद्या भक्ताने येथे जाऊन शंकराला जल अर्पण केले तर त्याची प्रत्येक इच्छा पूर्ण होते आणि त्याला अपार सौभाग्य प्राप्त होते.
6. भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग Bhimashankar Jyotirlinga – हे महाराष्ट्रातील पुण्याहून सुमारे 110 किमी अंतरावर सह्याद्री पर्वतावर शिवाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. हे भगवान शिवाच्या 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी सहाव्या क्रमांकावर आहे. येथे असलेले भगवान शिवाचे शिवलिंग आकाराने थोडे जाड आहे, म्हणून याला मोटेश्वर ज्योतिर्लिंग असेही म्हणतात. असे म्हटले जाते की या ठिकाणी येऊन भगवान शंकराकडे तुमची कोणतीही इच्छा मागितली तर ती नक्कीच पूर्ण होते.
7. विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग मंदिर Vishwanath Jyotirlinga – भारताच्या काशी अंतर्गत स्थित विश्वनाथ मंदिर म्हणून ओळखले जाणारे भगवान शिवाचे एक विशाल मंदिर आहे जे आपल्या देशातील फक्त 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी सातव्या क्रमांकावर आहे. तुम्हाला माहित असेलच की भगवान शिव कैलास पर्वतावर राहतात. एके काळी भगवान शिव आणि पार्वतीच्या लग्नानंतर, भगवान शिव कैलास पर्वतावर राहत होते, आणि पार्वती त्यांच्या वडीलांकडे होती. जिथे त्यांना बरं वाटत नव्हते. त्यामुळे पार्वतीजींनी शिवजींना वडिलांच्या ठिकाणी यावे आणि त्यांना तिथून घेऊन जावे, असा आग्रह केला. त्यानंतर शिवजी पार्वतीजींकडे गेले, आणि त्यांना तेथून काशीला घेऊन गेले, आणि त्यांनी तेथे वास्तव्य करण्याचा निर्णय घेतला, आणि त्यांनी या ठिकाणी स्वतःची ज्योती म्हणून स्थापना केली, जिथे आता हे विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग आहे.
8. त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर Trimbakeshwar Jyotirling Temple – जर आपण त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराबद्दल बोललो तर ते आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग आहे, जे आठव्या क्रमांकावर आहे. जर आपण त्याच्या स्थानाबद्दल बोललो, तर ते भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबक नगर येथे आहे. हे गोदावरी नदीचे उगमस्थान असलेल्या ब्रह्मगिरी पर्वतावर वसलेले आहे. या ठिकाणी ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश म्हणजेच शिवाचे रूप धारण केलेली तीन छोटी शिवलिंगे आहेत, असे म्हणतात की या ठिकाणी दर्शन घेतल्याने भाविकांना सौभाग्य प्राप्त होते, आणि त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण होते.
9. बैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग Baidyanath Jyotirlinga – वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग भारताच्या झारखंड जिल्ह्यातील देवघर येथे स्थित आहे. ज्योतिर्लिंग असल्यासोबतच हे माता सतीच्या शक्तिपीठांपैकी एक आहे. या ठिकाणी मातेचे हृदय पडले होते, एवढेच नाही तर या ठिकाणी मातेच्या हृदयात भगवान शंकराचा वास असल्याचेही मानले जाते.
10. नागेश्वर ज्योतिर्लिंग Nageshwar Jyotirlinga – नागेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्राच्या जिल्ह्यातर्गंत गुजरातच्या द्वारिका धामहून 18 किमी अंतरावर स्थित आहे. महादेवाला नागेश्वर या नावाने देखील ओळखलं जातं.
11. रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग मंदिर Rameswaram Jyotirlinga – भारताच्या तमिळनाडू राज्याच्या अंतर्गत असलेल्या रामनाथपुरम जिल्ह्यात भगवान शिवाला समर्पित एक मंदिर आहे, ज्याची स्थापना आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी दुसऱ्या क्रमांकावर म्हणजेच 11 व्या क्रमांकावर आहे. इतकंच नाही तर आपल्या भारत देशातील चार धाम यात्रेतही याचा समावेश आहे, म्हणजे हे एक अतिशय प्रसिद्ध मंदिर आहे.
12. घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर Grishneswar Jyotirlinga Temple – घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग हे आपल्या भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी शेवटचे ज्योतिर्लिंग आहे, म्हणजेच हे बाह्य ज्योतिर्लिंग आहे, जे आपल्या भारतातील महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यातील अजिंठा आणि एलोरा या लेण्यांजवळ आहे. ( 12 Jyotirlinga in Marathi )