गोळ्या आणि कॉन्डोमशिवाय गर्भधारणा टाळण्यासाठी काही नैसर्गिक उपाय आणि कुटुंब नियोजनाच्या पद्धती उपयोगी ठरू शकतात. मात्र, या पद्धती 100% प्रभावी नसतात, त्यामुळे सावधगिरी बाळगणे महत्त्वाचे आहे. खालील नैसर्गिक उपायांचा विचार करता येईल.
1. मासिक पाळीच्या चक्रावर लक्ष ठेवा (फर्टिलिटी अवेअरनेस मेथड – FAM)
ही पद्धत ओव्ह्युलेशन (बीजांड निर्मिती) होण्याच्या काळात संभोग न करण्यास मदत करते.
🔹 ओव्ह्युलेशन कधी होते?
- सामान्यतः मासिक पाळी सुरू झाल्यानंतर 10-16 दिवसांदरम्यान ओव्ह्युलेशन होते.
- ओव्ह्युलेशनच्या आधी आणि नंतर 4-5 दिवस गर्भधारणेचा सर्वाधिक धोका असतो.
- सुरक्षित दिवस: मासिक पाळीच्या पहिल्या 7-8 दिवस आणि शेवटचे 7-8 दिवस गर्भधारणेचा धोका कमी असतो.
कसे फॉलो कराल?
- आपल्या मासिक पाळीचे कॅलेंडर ठेवा किंवा अॅपचा वापर करा.
- शरीराचे तापमान आणि गर्भाशयातील स्त्राव यावर लक्ष ठेवा.
ही पद्धत अनियमित मासिक पाळी असणाऱ्या महिलांसाठी कमी प्रभावी ठरू शकते.
2. पुल-आऊट पद्धत (Withdrawal Method)
- पुरुषाने वीर्य बाहेर पडण्याआधी लिंग योनीबाहेर काढणे (पुल-आऊट) ही पद्धत आहे.
- या पद्धतीस ‘को-इटस इंटरप्टस’ असेही म्हणतात.
जोखीम:
- वीर्य बाहेर पडण्याआधी काही थेंब प्री-कम (पूर्वस्खलन) योनीमध्ये जाऊ शकतो, त्यामुळे गर्भधारणेचा धोका राहतो.
- योग्य नियंत्रण नसेल तर ही पद्धत कमी प्रभावी ठरते.
3. स्तनपानामुळे नैसर्गिक गर्भनिरोध (Lactational Amenorrhea Method – LAM)
- नवजात बाळ स्तनपान घेत असल्यास, विशेषतः पहिल्या 6 महिन्यांत, स्त्रीचे ओव्ह्युलेशन दडपले जाते.
- नियमित आणि वारंवार स्तनपान दिल्यास ही पद्धत 98% प्रभावी असते.
जोखीम:
- बाळ मोठे झाल्यावर किंवा आहारात बदल झाल्यावर ही पद्धत कमी प्रभावी ठरते.
4. बाह्य संभोग (Outer-course) किंवा सुरक्षित लैंगिक क्रियाकलाप
- लिंग योनीमध्ये न घालता इतर लैंगिक क्रियाकलाप (oral, mutual masturbation) करणे.
- हा सर्वात सुरक्षित पर्याय आहे, कारण गर्भधारणेचा कोणताही धोका राहत नाही.
5. आयुर्वेदिक व घरगुती उपाय (वैज्ञानिक आधार कमी आहे)
काही पारंपरिक उपाय लोक वापरतात, पण त्यांचा प्रभाव वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झालेला नाही:
- बियाण्यांचे तेल (Sesame Oil) आणि मध: संभोगानंतर योनीमध्ये लावल्यास गर्भधारणा टाळते असा समज आहे.
- आवळा व मध: काही आयुर्वेदिक ग्रंथांनुसार, गर्भधारणेपासून बचाव करण्यासाठी मदत करू शकते.
- अजमोदा (Parsley) आणि पुदिना चहा: नैसर्गिक गर्भनिरोधक म्हणून ओळखले जातात.
जोखीम:
- हे उपाय पूर्णपणे खात्रीशीर नाहीत आणि वैद्यकीय सल्ल्याशिवाय अवलंबू नयेत.
सर्वात सुरक्षित नैसर्गिक पद्धती म्हणजे फर्टिलिटी अवेअरनेस मेथड (FAM) आणि पुल-आऊट पद्धत, पण याही 100% खात्रीशीर नाहीत.
बाह्य संभोग हा पूर्णतः सुरक्षित पर्याय आहे.
जर गर्भधारणेचा धोका अजिबात घ्यायचा नसेल, तर आधुनिक गर्भनिरोधक पद्धतींचा विचार करावा.