पुरुषांच्या प्रजनन क्षमतेसाठी शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्या महत्त्वाची असते. काही आजार आणि जीवनशैलीशी संबंधित गोष्टी शुक्राणूंच्या संख्येवर विपरीत परिणाम करू शकतात.
शुक्राणूंची संख्या कमी करणारे प्रमुख आजार
1. व्हेरिकोसेल (Varicocele)
- ही स्थिती म्हणजे अंडकोशातील शिरा मोठ्या होणे आणि रक्तसंचय होणे.
- यामुळे शुक्राणूंच्या निर्मितीवर नकारात्मक परिणाम होतो.
- उपाय: शस्त्रक्रिया (surgery) किंवा इतर वैद्यकीय उपचार.
2. लैंगिक आजार (STIs)
- क्लॅमिडिया, गोनोरिया, हर्पीज यांसारख्या संसर्गजन्य आजारांमुळे शुक्राणूंची संख्या आणि गती कमी होऊ शकते.
- उपाय: योग्य उपचार घेऊन संसर्ग टाळणे, सुरक्षा राखणे.
3. हॉर्मोनल असंतुलन
- टेस्टोस्टेरॉनचे कमी प्रमाण किंवा इतर हार्मोन्समधील असंतुलन शुक्राणूंच्या उत्पादनावर परिणाम करू शकते.
- उपाय: योग्य आहार, व्यायाम, आणि डॉक्टरांकडून हार्मोनल चाचणी करून घेणे.
4. अंडकोशातील जखमा किंवा गाठ
- अंडकोशाला झालेली दुखापत किंवा ट्युमर शुक्राणूंच्या निर्मितीवर परिणाम करू शकते.
- उपाय: वैद्यकीय तपासणी करून उपचार घेणे.
5. मधुमेह (Diabetes)
- रक्तातील साखर वाढल्याने शुक्राणूंच्या गुणवत्तेवर आणि हालचालींवर परिणाम होतो.
- उपाय: रक्तातील साखर नियंत्रणात ठेवणे, नियमित व्यायाम आणि संतुलित आहार.
6. थायरॉईडसंबंधी समस्या
- हायपोथायरॉईडिज्म किंवा हायपरथायरॉईडिज्ममुळे पुरुषांची प्रजनन क्षमता कमी होऊ शकते.
- उपाय: डॉक्टरांच्या सल्ल्याने औषधे घेणे आणि आहार संतुलित ठेवणे.
7. प्रदूषण आणि विषारी पदार्थांचा प्रभाव
- कीटकनाशके, प्लास्टिकमधील केमिकल्स (BPA), जड धातू (lead, mercury) हे शुक्राणूंच्या गुणवत्तेवर परिणाम करतात.
- उपाय: ऑर्गेनिक आहार निवडणे आणि रासायनिक पदार्थांपासून दूर राहणे.
शुक्राणूंची संख्या आणि गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपाय
1. योग्य आहार
- झिंक (Zinc): काजू, बदाम, दूध, अंडी, मासे यामध्ये झिंक भरपूर असतो, जो शुक्राणूंची गुणवत्ता सुधारतो.
- व्हिटॅमिन C आणि अँटिऑक्सिडंट्स: संत्री, बेरी, पपई, टोमॅटो हे फ्री-रॅडिकल्सपासून संरक्षण करतात.
- फोलेट आणि व्हिटॅमिन B12: हिरव्या पालेभाज्या, डाळी, अंडी, आणि मासे सेवन करणे आवश्यक.
- ओमेगा-3 फॅटी अॅसिड्स: फ्लॅक्ससीड, अखरोट, मासे यामध्ये असते, जे शुक्राणूंच्या हालचाली सुधारते.
2. व्यायाम आणि फिटनेस
- नियमित व्यायाम केल्याने टेस्टोस्टेरॉनची पातळी सुधारते.
- योग आणि ध्यान केल्याने तणाव कमी होतो, जो शुक्राणूंच्या संख्येसाठी फायदेशीर असतो.
3. ताण-तणाव कमी करणे
- जास्त तणाव घेतल्याने कोर्टिसोल हार्मोन वाढतो, जो टेस्टोस्टेरॉन कमी करतो.
- पुरेशी झोप (7-8 तास) आणि विश्रांती घेणे आवश्यक आहे.
4. अल्कोहोल आणि तंबाखू टाळा
- जास्त प्रमाणात मद्यपान आणि धूम्रपान केल्याने शुक्राणूंची गुणवत्ता आणि संख्येत घट होते.
- कैफिनयुक्त पदार्थांचे प्रमाण मर्यादित ठेवणे आवश्यक आहे.
5. मोबाइल आणि लॅपटॉप उष्णतेपासून संरक्षण
- लॅपटॉपचा जास्त वापर आणि मोबाइल फोन खिशात ठेवल्याने अंडकोशांचे तापमान वाढू शकते, ज्याचा परिणाम शुक्राणूंवर होतो.
- शक्य असल्यास, मोबाइल बाजूला ठेवावा आणि लॅपटॉप टेबलवरच वापरावा.
शुक्राणूंची संख्या आणि गुणवत्ता सुधारण्यासाठी नियमित आरोग्य तपासणी, योग्य आहार, व्यायाम, तणाव कमी करणे, आणि हानिकारक सवयी टाळणे आवश्यक आहे. जर समस्या गंभीर असेल, तर वैद्यकीय सल्ला घेणे उत्तम.