छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव शाहजी राजे भोसले आणि मातोश्री जिजाबाई होत्या. शाहजी राजे हे आदिलशाही दरबारी मोठे सरदार होते, तर जिजाबाई या धर्मपरायण आणि स्वराज्यस्वप्न पाहणाऱ्या माता होत्या. त्यामुळे शिवरायांच्या मनात लहानपणापासूनच स्वराज्य स्थापनेची बीजे पेरली गेली.
शिवाजी महाराजांचे बालपण अत्यंत शिस्तबद्ध आणि शिक्षणप्रधान वातावरणात गेले. जिजाबाईंनी त्यांना रामायण, महाभारत, भगवद्गीता आणि विविध धर्मग्रंथ शिकवले. तसेच, त्यांनी स्वराज्य, न्याय आणि धर्मरक्षणाचे महत्त्व त्यांच्या मनावर ठसवले. लहानपणापासूनच शिवाजी महाराज कुशाग्र बुद्धीचे, निर्भय आणि नेतृत्वगुणांनी युक्त होते.
शिवाजी महाराजांचे शिक्षण आणि प्रशिक्षण
शिवाजी महाराजांचे बालपण
शिवरायांचे औपचारिक शिक्षण फारसे झाले नाही, मात्र त्यांना युद्धकला, प्रशासन आणि राजकारण यांचे शिक्षण लहानपणीच मिळाले. दादोजी कोंडदेव हे त्यांचे प्रमुख शिक्षक होते. त्यांनी शिवरायांना तलवारबाजी, घोडेस्वारी, धनुर्विद्या आणि युद्धकलेचे प्रशिक्षण दिले. याशिवाय त्यांनी सैन्य रणनीती, किल्ल्यांचे महत्त्व आणि राजकारणातील डावपेच शिकवले.
शिवराय लहान वयातच गनिमी कावा युद्धनीती आत्मसात करू लागले. त्यांना लहानपणापासूनच किल्ल्यांचे आकर्षण होते आणि त्यांनी त्यांच्या आसपासच्या किल्ल्यांचा अभ्यास सुरू केला. याच वयात त्यांनी रायगड, तोरणा, पुरंदर आणि प्रतापगड यांसारख्या किल्ल्यांची ओळख करून घेतली.
बालपणीचे धाडसी प्रसंग
शिवाजी महाराज लहान वयातच धाडसी होते. एकदा एका शिकारीच्या वेळी त्यांनी जंगलात वाघाला पराभूत केले होते. तसेच, लहानपणीच त्यांनी काही विश्वसनीय मित्र आणि सहकारी तयार केले, जे नंतर स्वराज्य स्थापनेत मोलाचे योगदान देणार होते. तानाजी मालुसरे, नेताजी पालकर, येसाजी कंक आणि बाजी पासलकर यांसारखे शूर मावळे त्यांच्या बालपणीच सोबती झाले.
स्वराज्य स्थापनेची प्रेरणा
शिवाजी महाराजांच्या मनात स्वराज्य स्थापनेची प्रेरणा त्यांच्या मातोश्री जिजाबाईंमुळे निर्माण झाली. त्या त्यांना नेहमी रामराज्य आणि हिंदू स्वराज्याचे ध्येय समजावून सांगत. या विचारांनी प्रेरित होऊन लहानपणीच शिवरायांनी प्रतिज्ञा केली की ते स्वराज्य स्थापन करतील आणि जनतेला मुक्त करतील.
शिवाजी महाराजांचे बालपण आणि स्वराज्य स्थापनेचा पाया
शिवाजी महाराजांचे बालपण म्हणजे एका महान स्वराज्य संस्थापकाची जडणघडण होती. त्यांच्या लहानपणातील शिक्षण, मातोश्रींचे संस्कार, दादोजी कोंडदेवांचे प्रशिक्षण आणि त्यांचे साहसी स्वभाव यामुळे त्यांचे भविष्य घडले. वयाच्या अवघ्या १६व्या वर्षी त्यांनी तोरणा किल्ला जिंकून स्वराज्य स्थापनेचा पहिला टप्पा पार केला आणि पुढे एक महान साम्राज्य निर्माण केले.
शिवाजी महाराजांचे बालपण हे एका ध्येयवादी योद्ध्याच्या प्रवासाची सुरुवात होती. त्यांचे शिक्षण, धाडस, मातृसंस्कार आणि लहानपणीच्या शिकवणींमुळे ते एक आदर्श राजा बनले. त्यांच्या बालपणातील घटना आणि शिकवणींमुळेच त्यांचे नेतृत्वगुण विकसित झाले आणि त्यांनी हिंदवी स्वराज्याची स्थापना केली. आजही त्यांचे बालपण आणि विचार नव्या पिढीसाठी प्रेरणादायी आहेत.